Els van Dijk: ‘Loslaten is een vorm van bevrijden’

Met verbaasde ogen kijkt Els – zo’n 14 lentes jong – naar haar vaders betraande gezicht. Waarom stopt hij opeens met bidden voor de avondmaaltijd en begint hij hardop te huilen? Als hij wat bedaard is en zijn schouders minder schokken, vraagt ze voorzichtig: “Papa, wat is er?” Zijn antwoord zal ze nooit vergeten: “Ik was vandaag bijna in de hemel geweest...” Nog maar enkele uren daarvoor had hij een zwaar auto-ongeluk overleefd.

Geborgen bij God

“Dat ene moment maakte op mij als tiener diepe indruk”, blikt ze terug in de zij-uitbouw van haar Veenendaalse hoekwoning. “Ik kan dat hele tafereel nog zó uittekenen, het was op een vakantieadres.”

Waarom maakte het zo’n indruk op je?
“Omdat ik hierdoor haarscherp aanvoelde: mijn vader weet zich geborgen bij God, voor tijd en eeuwigheid. De zekerheid van het geloof. Hij huilde tranen van ontroering. Omdat hij wist: het scheelde niet veel, of ik was vandaag thuisgekomen – bijna voor altijd bij God...”

Had je hem eerder zien huilen?
“Nooit. Hij was, net als ik, absoluut geen huilebalk. Wel een heel gevoelige man. Omdat ik hem nooit eerder in tranen had gezien, was het best schokkend dat hij plotseling zo onbedaarlijk begon te huilen. En door zijn voor mij verrassende antwoord wist ik: dit is iets heel moois.”

Afscheid

Over haar ouders en de bijzondere band die ze – letterlijk tot hun laatste momenten – met beiden had, straks meer. Eerst blikken we terug op haar afscheid van de Evangelische Hogeschool, vorig jaar zomer. Na welgeteld 22 jaar nam ze afscheid van deze kleinschalige hbo-instelling: Els had de pensioengerechtigde leeftijd bereikt.

Viel het loslaten van de EH je zwaarder dan je vooraf had ingeschat?
Els plant haar ellebogen op het houten tafelblad. “Nou en of… Op 31 augustus 2022 liep ik daar voor het laatst de deur uit. Ik vond het ontzettend moeilijk om wat me zo dierbaar was los te laten. De toekomst lag opeens helemaal open, ik was bang voor” – ze zoekt even naar de juiste woorden – “een gapend gat. Ik verwachtte dat ik een heel moeilijk rouwproces zou ingaan.”

Ze recht haar rug. “Omdat de Here God me zo’n intensief en betekenisvol leven heeft gegeven, kon ik me niet voorstellen dat het opeens ‘klaar’ zou zijn en ik alleen nog maar in de tuin hoefde te werken. Maar een concrete invulling? Ik had geen idee. Het enige wat ik wist, was dat mijn eigen website per 1 september in de lucht ging. Daarop bood ik lezingen en coachingtrajecten aan. Gelukkig bleek al heel snel dat God inderdaad een heel ander werkterrein voor mij in petto had, waarin ik – via spreekbeurten, lezingen en coaching – nog steeds van betekenis kan zijn.”

‘Van betekenis zijn’: is dat jouw diepste verlangen?
“Absoluut. Hoe kan ik vrucht blijven dragen, van betekenis blijven? Dat ik eigenlijk sinds 1 september vorig jaar een volle agenda zou hebben, wist ik bij mijn afscheid op 31 augustus écht nog niet. En ik zeg er eerlijk bij: als het anders was geweest, zou ik het daar heel moeilijk mee hebben gehad.”

Geef ik mezelf voldoende ruimte voor rouw?

Els knikt naar de bank, aan de andere kant van de kamer. “Als ik alleen maar daar had gezeten met een kruiswoordpuzzel, of een goed boek, of alleen maar wat kon fietsen en in mijn tuin kon werken? Dan zou de rouw van het vertrek overheersen. In die eerste periode erna heb ik wel tegen mezelf gezegd: geef ik mezelf voldoende ruimte voor rouw? Er moet een balans zijn, tussen het loslaten van het ene en het bezig zijn met iets anders. Die is er wel, inmiddels.”

Elly & Rikkert

Verwonderd: “Ik ben zo dankbaar voor hoe God alles leidt. Dat Hij tegen me zegt: ‘Kijk, er zijn nog andere plekken in mijn wijngaard, doe je best om ook daar van betekenis te zijn.’ Ik ben blij dat ik nog steeds jongeren ontmoet, omdat ik vaak voor studentenverenigingen spreek. Maar mijn werkveld is verbreed. Ik spreek nu bijvoorbeeld ook voor vrouwenbonden, kerken, christelijke organisaties, scholen en noem maar op. Ik geef drie, soms vier lezingen per week. Door het hele land, en van evangelische kerken tot de Gereformeerde Gemeenten. Heel bijzonder dat ik overal welkom ben.”

Heb je daar een verklaring voor?
Peinzend: “Ik opereer graag op hartsniveau en concentreer me op de kern. Met randzaken – zoals Bijbelvertalingen en allerlei uiterlijkheden – wil ik me niet bezighouden. En het mooie? Overal waar ik kom, gebeurt er wat. Tijdens lezingen, of erna. Ik denk omdat ik een verhaal vertel dat haaks staat op de nare tijd waarin wij leven. Het denken van deze wereld is zo individualistisch en zo egocentrisch. Ik zie daar mensen aan kapotgaan – ook kerkmensen. De wereldse denkschema’s komen 24/7 binnen. Kijk, je kunt met je kinderen mooie gesprekken hebben over God en de Bijbel, ze meenemen naar de kerk, liedjes van Elly & Rikkert luisteren. En als je student bent, kun je naar een christelijke studentenvereniging gaan. Maar de rest van de week komt er zo veel zooi binnen. Het risico is dat wat je van huis uit meekreeg, ondersneeuwt. En voor je het weet, is het weg.”

‘Wereldse denkschema’s’ klinkt abstract: kun je dat wat concreter inkleuren?
“Nou, neem het idee dat je 24/7 bereikbaar moet zijn, wat veel mensen – ook in de kerk – denken. Van wie moet dat?”

De vogels horen fluiten

Ze pakt haar smartphone van tafel. “Ik was een van de laatsten die zo’n ding kreeg. Ik kocht er pas eentje in de tijd van de ziekte van mijn ouders, toen het toch wel handig was voor de familie. Maar ik ga niet in groepsapps. En als ik ’s avonds niet weg hoef voor een lezing of zo, dan is het hier vanaf 20.00 uur stil. Geen apparaten aan, geen schermen meer. Dat geeft rust. Als je echt wilt luisteren, heb je eerst stilte nodig. Dus ik organiseer stilte in mijn leven, in mijn huis. Zodat ik de vogels in mijn tuin kan horen fluiten. Die herinneren me eraan dat ze doen waarvoor ze geschapen zijn: fluiten. Je hoeft echt niet met je telefoon in je hand je bed uit te komen en met een laatste blik op het licht van je mobieltje je bed in te rollen.”

Als je echt wilt luisteren, heb je eerst stilte nodig

Nog zoiets: “Alles moet steeds groter en mooier. O ja, van wie dan? Dat noem ik de terreur van het perfecte plaatje: je moet verre reizen maken, alles delen via Instagram. Je moet altijd ‘leuk’ zijn. En gelukkig. Slagen. Lukt dat niet? Eigen schuld. Dát is de boodschap die we constant meekrijgen, en soms als vanzelfsprekend omarmen.”

Prestatiedruk

Maar, benadrukt ze, de werkelijkheid is dat we allemaal fouten maken. “Einstein zei: ‘Ik heb misschien wel het meest geleerd van de fouten die ik heb gemaakt.’ Dat is een gezonde houding. Maar wat vertelt de wereld? Je moet shinen, slagen, likes verdienen… Volgens onderzoeken ervaart op dit moment 97 procent van de jongeren prestatiedruk. Dat is toch een bizar hoog percentage? Jongeren hebben geleerd zichzelf voortdurend te bezien vanuit de angst van het oordeel van anderen. Niet van het plezier hebben dat de ander je ziet. Maar angst. Ben ik wel goed genoeg? Krijg ik wel applaus? Word ik wel gezien? De ander als bedreiging, als concurrent. Ik vind dat dieptreurig.”

Wat zet jij ertegenover?
“Gods gedachten over ons. Die zijn bevrijdend. Hij eist geen perfectie, maar komt met zijn genade. We leven in een genadeloze, onbarmhartige samenleving.” Ferm: “Het evangelie biedt écht een alternatief. De Bijbelse boodschap is totáál anders dan wat de wereld ons biedt. Doe niet mee met de gekkigheid van deze wereld, met die ratrace. Er is een alternatief.”

Ze zakt terug in haar stoel. “Ik denk veel na over de huidige tijd, en zet mensen tijdens lezingen graag aan het denken. Mijn missie is nog niet opgedroogd.”

In zegeningen maaien

Op het houten muurplankje achter haar staat een fotolijstje met daarin de handgeschreven tekst: “Die in zegeningen zaait, zal ook in zegeningen maaien – Mama.”

Wat is het verhaal erachter?
“Dit zinnetje had ze in mijn vorige bijbel geschreven. Dezelfde tekst stond ook op de voorkant van de rouwkaart. Dit is haar handschrift. Ze heeft er best een tijd moeite mee gehad dat ik niet getrouwd ben en nooit moeder was geworden. Totdat ook bij haar een soort aanvaarding kwam, zo van: ‘Ik had het je graag gegund, Els, maar jij bent – op een andere manier – voor heel veel mensen tot zegen.’ Dat maakte dat ze dit opschreef. Mooi, hè?”

Heb je het er zelf ook moeilijk mee gehad?
"Valt wel mee – ik was met andere dingen bezig.”

‘Ik nog meer van jou’

Links ernaast staat een zwart-witfoto van een zo te zien oudere man die, met zijn rug naar de kijker, een ophaalbrug oversteekt. Eronder staat: “Bram van Dijk, 1927-2016.”

Els draait zich om op haar stoel en kijkt er eventjes naar: “Mijn vader. Deze foto heb ik jaren geleden gemaakt, toen we samen aan het wandelen waren. Hij stond op de voorkant van de rouwkaart. Dit was in Zeeuws-Vlaanderen, in Sluis. Ik weet nog precies waar we liepen en op welke plekjes we stopten om foto’s te maken.”

Even later komt een ontroerende herinnering bovendrijven. Op het sterfbed van haar vader zat haar moeder naast hem, vertelt ze. Els en de andere kinderen zaten eromheen. “Ik houd van jou”, zei hij tegen zijn vrouw. “En ik nog meer van jou”, antwoordde ze. Hij: “En ik nog meer van jou.”

Bijzonder dat je met eigen ogen zag hoe jouw vader en moeder elkaar letterlijk vasthielden tot het einde. 
“Hij had altijd al tegen mijn moeder gezegd: ‘Als ik eerder ga sterven dan jij, dan wel hand in hand.’ En dat is gebeurd. Mijn moeder hield zijn handen vast toen hij overleed, in 2016. Hij was 89 en lichamelijk gewoon op. Mijn vader en ik hadden een bijzondere band.”

Zielsverwanten?
“Absoluut. Halve woorden waren tussen ons altijd genoeg, al vanaf dat ik” – ze houdt haar hand op kniehoogte – “zo was.”

In het hospice

“Mijn moeder was twee jaar jonger dan hij”, vervolgt ze. “Zij had een neurologische aandoening in haar rug, waardoor ze – langzaam maar zeker – verlamd raakte. Maar verder: zeer gezond en veerkrachtig.”

Na je vaders overlijden was je nog heel lang mantelzorger voor je moeder.
“Klopt. Zij kwam hier elke zondag, en op zaterdag ging ik altijd naar haar toe. In de laatste fase van haar leven was ik vaak na het werk bij haar. Toen ze de laatste weken in een hospice lag, in Bennekom, was ik daar op zaterdag en zondag sowieso de hele dag.”

Was je er ook bij toen zij overleed?
“Ik ben diep dankbaar dat ik naast haar zat toen ze stierf. We hadden haar ook beloofd dat ze niet alleen zou sterven.”

Wat heb je als het lastigst ervaren van je ouders verliezen en wees worden?
“Toen na mijn vader ook mijn moeder stierf, had ik geen adres meer waar ik mijn liefde kwijt kon. Dat was het zwaarst. Na de begrafenis komen – onvermijdelijk – de confronterende momenten. Zoals de zondagen. Ik was gewend elke zondag met haar op te trekken. Dan kwam ze hier en kookte ik iets lekkers voor haar.”
Met de blik op de achtertuin: “Bij mooi weer zaten we buiten. Samen te genieten van alles wat er groeit en bloeit. Van de vogels, de blauwe lucht, de wolken, het zonlicht. Op vrijdagavond dacht ik vaak al: wat zal ik zondag eens voor haar maken?”

Dat viel weg.
“Precies. Maar voordat dit wegebt uit je systeem. Nog steeds denk ik soms: o, dit moet ik mama vertellen… En in dromen komt ze ook nog weleens langs. Net als papa, trouwens.”

Dat zegt veel over de band die jullie hadden.
“Zeker. Die was goed. Heel goed.”

Het is bijna Kerst. Horen God en loslaten ook bij elkaar?
Het blijft even stil. Dan: “God zond zijn Zoon naar deze aarde – over loslaten gesproken – om ‘gevangenen vrijheid te schenken’, zoals Jezus zei. Hij kwam om ons te bevrijden uit alles waar we in gevangen kunnen zitten. Dat kunnen zonden zijn, maar ook negatieve zelfbeelden, verkeerde ideeën over God, prestatiedrang... Loslaten is een vorm van bevrijden.”

Met stralende ogen: “Mocht je ooit twijfels hebben over het hart van God, laat dit dan eens werkelijk op je inwerken. Wat God ervoor over heeft gehad, om mensen te bevrijden. Wat Jezus ervoor overheeft, van kribbe tot kruis, om jou en mij tot vrije mensen te maken.” Ze gebaart naar de achtertuin, waar kwetterende vogeltjes zich tegoed doen aan nootjes die ze heeft opgehangen. “Net als die vogeltjes buiten mogen we bij wijze van spreken fluitend door het leven gaan.”

Fluitend?
“Uit dankbaarheid voor zo veel goedheid en genade van God. En uit dankbaarheid omdat we van betekenis mogen zijn op deze aarde. Dat je als mens, zolang je leeft, een steentje mag bijdragen aan Gods koninkrijk, hoe fantastisch is dat?”