‘Emancipatie staat niet gelijk aan het overnemen van een mannenleven’

Journalist Liesbeth Staats schreef het boek Waarom vrouwen minder werken dan mannen (en dat ook jouw probleem is), auteur en oud-politica Anja Meulenbelt schreef Alle moeders werken al. Twee boeken over hetzelfde thema, ogenschijnlijk met een heel andere conclusie. Toch komen hun ideeën meer overeen dan de boektitels doen vermoeden. Eva sprak beide vrouwen over herwaardering voor zorgtaken, het belang van economische zelfstandigheid en de betrokkenheid van vaders bij de opvoeding. 

Ervaring 

Liesbeth groeide in de jaren 80 op met de slogan ‘een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’. “Vanuit de overheid, en ook van huis uit, werd financiële onafhankelijkheid gestimuleerd. De boodschap was: zorg dat je economisch zelfstandig bent, dat je je eigen broek kan ophouden. Ik ging studeren en werken. Toen ik trouwde, en mijn man en ik kinderen kregen, wilden wij het werk in huis 50/50 verdelen. We hadden allebei hard gestudeerd, en vonden allebei onze baan leuk.” Op dat moment merkte Liesbeth hoe sterk de verwachting dat alleen vrouwen minder gaan werken wanneer ze kinderen krijgen nog aanwezig is in de samenleving. “Ik kreeg toen ik zwanger was heel vaak de vraag hoe ik het ging doen, of hoeveel dagen ik zou gaan werken. Dat werd nooit aan mijn man gevraagd.” 

Vrouwen besteden tien uur per week meer aan onbetaalde zorgtaken dan mannen

Als alleenstaande moeder was een gesprek over de verdeling van zorgtaken en betaald werk voor Anja überhaupt geen optie. “Toen merkte ik hoe beklemmend de positie van alleenstaande vrouwen is. Je komt in de knoei, omdat het moeilijk is om rond te komen als je parttime werkt, maar fulltime werken betekent dat je anderen nodig hebt om voor je kinderen te zorgen.” Als socialistisch feminist zet ze zich al haar hele leven in voor een gelijkwaardige positie voor vrouwen in de samenleving, maar haar focus is door de jaren heen veranderd. “Tijdens de tweede feministische golf dachten we: als vrouwen meer buitenshuis gaan werken, gaan mannen vanzelf meer werk thuis oppakken. Dat is alleen helemaal niet gebeurd, vrouwen besteden nog steeds tien uur per week meer aan onbetaalde zorgtaken dan mannen. Ik vertel dit al een halve eeuw, en er is nog steeds weinig verschuiving te zien.” 

Kinderopvang  en emancipatie

Als je fulltime werkt heb je anderen nodig om voor je kinderen te zorgen, zegt Anja. Is dat dan per definitie slecht? “Ik ben helemaal niet tegen kinderopvang, een paar dagen per week in een andere omgeving zijn kan heel goed zijn voor kinderen. Wat alleen nu wordt voorgespiegeld als geëmancipeerd, is dat beide ouders fulltime werken en het kind dagelijks naar de opvang gaat. Waarom wil je dan nog kinderen? Je huurt toch ook geen escort in voor je man, omdat jij ‘s avonds iets anders te doen hebt?” Daarnaast noemt ze de kinderopvang in de huidige vorm ‘niet ideaal’. “De groepen zijn groot en de leidsters wisselen vaak, zo kun je kinderen niet het gevoel van veiligheid en verbinding geven dat ze nodig hebben.” 

Over dat laatste punt, kun je zeker discussiëren, vindt Liesbeth. ''In Nederland gaan baby’s jong naar de opvang, vaak als ze drie maanden oud zijn, op het moment dat het zwangerschapsverlof van de moeder is afgelopen.''

Voor betere kinderopvang zou je kunnen kijken naar het Scandinavisch model. “Daar is het de standaard dat kinderen naar een kwalitatief goede opvang gaan. Werken in een kinderopvang is er een goed betaalde functie, en de opvang is gericht op wat kinderen nodig hebben voor een goede start in het leven.” Wat Anja zorgen baart is dat de zorgtaken alsnog op het bordje van andere vrouwen terechtkomen wanneer je je kinderen naar een opvang stuurt. Dat hoeft niet slecht te zijn, vindt Liesbeth. “In Vlaanderen vinden ze dat een heel goed economisch systeem, het werk van de ene vrouw zorgt voor werk voor de andere vrouw.” 

Economische zelfstandigheid van vrouwen

Beide vrouwen zijn verontrust over het gebrek aan economische zelfstandigheid van vrouwen. Liesbeth: “Na een scheiding maken vrouwen vaak een enorme inkomensval, die ook te merken is in de levens van hun kinderen. Daarin zijn veel vrouwen best naïef. Iedereen neemt een brandverzekering, terwijl de kans op een brand in je woning één op zestig is. De kans dat je relatie uitgaat is vijftig procent. De lat voor economische zelfstandigheid ligt op 1080 euro, geen heel hoog bedrag, maar bijna veertig procent van de vrouwen komt daar niet aan. Daarmee wil ik niet zeggen dat vrouwen niets doen, maar ze krijgen niet betaald voor wat ze doen. Als je dan scheidt of weduwe wordt, blijft er heel weinig over.” 

Anja vertelt dat dat minimumbedrag ook mét een baan echter niet voor iedereen haalbaar is. “Veel vrouwen, zo’n zeventig procent, werken in de zorg, en alles dat met zorg te maken heeft, wordt slecht betaald. Daardoor moet je als alleenstaande bijna wel fulltime werken en met sommige banen, bijvoorbeeld in de schoonmaak, red je het daar nog niet eens mee. Eén op de vier mensen in de bijstand is alleenstaand ouder, en negentig procent daarvan bestaat uit vrouwen. Eigenlijk zou het zo moeten zijn dat je aan een halve baan voldoende kunt verdienen om van te leven.” 

Waardering van de zorg 

Zorgtaken worden structureel ondergewaardeerd, daarover zijn de twee het eens. Anja: “Ooit waren wij trots op onze verzorgingsstaat, maar daar is ontzettend op bezuinigd. In 1963, bij de instelling van de Algemene Bijstandswet, had politica Marga Klompé het over ‘het bloemetje op tafel’, dat mensen daarvan zouden kunnen kopen. Dat bloemetje is inmiddels niet meer de vraag, de vraag is of je je elektriciteit kunt betalen. Ouderen moeten langer thuis blijven wonen, ook als ze dat niet zelf meer aankunnen. Vrouwen zijn vaak degenen die daarvoor opdraaien, in de mantelzorgtaken. Het is mooi dat ze dat doen, maar het wordt niet gezien als werk, dus wordt er verwacht dat ze ook nog betaald werk doen.” 

Herwaardering voor de zorg, zowel betaalde als onbetaalde zorg, dat vindt Anja belangrijk. “Ik ga ervan uit dat zorg binnenshuis ook werk is, ook als het geen betaalde baan is. Daarom pleit ik voor een fatsoenlijke bijstand en een minimumloon waar je van kunt leven, ook als je parttime werkt. Daarnaast moeten we zorgen voor betere arbeidsvoorwaarden bij betaalde banen in de zorg. Die zijn nu vaak zwaar en slecht betaald. Als we daar iets aan doen, zullen er ook meer mensen zijn die in de zorg willen werken.” 

Over mantelzorg wordt heel liefdevol gesproken, maar daar kun je je huur niet van betalen

Liesbeth is van mening dat zorgtaken die nu onbetaald zijn, ook vergoed zouden moeten worden. “Ieder uur dat je eraan kwijt bent, met hoeveel liefde je het ook doet, heeft voor jezelf financiële consequenties voor later. Over mantelzorg en dergelijke wordt in Nederland heel liefdevol gesproken, maar van liefdevolle woorden kun je je huur niet betalen. Dan kun je heel veel zorg hebben geleverd, maar heb je niet voor jezelf gezorgd. Dat klinkt misschien koud, maar ik vind het heel warm om voor jezelf te zorgen. Ik vind niet dat het kiezen voor zorg voor een ander jou zelf financieel zou moeten raken.” 

En als je de mogelijkheid hebt om thuis te blijven, omdat je kunt rondkomen van het inkomen van je partner en jullie kiezen samen voor die verdeling? “Het kan dat de een een aantal jaar heel hard wil werken en daarmee voldoende inkomen heeft, maar dat kan nooit zonder iemand thuis. De één faciliteert dan het inkomen van de ander, dus je zou dat inkomen ook 50/50 moeten verdelen. Zodra je gaat trouwen of samenwonen zou je daar een keukentafelgesprek over moeten hebben. En leg dat ook vast bij een notaris, zodat je niet volledig zonder inkomen komt te zitten, mocht je gaan scheiden.” 

Eerlijke verdeling 

We moeten dus het belang inzien van financiële zelfstandigheid, maar ook van zorgtaken, dat geldt voor mannen én vrouwen. “Ik ben er helemaal niet voor dat iedereen fulltime gaat werken,” zegt Liesbeth, “maar ik denk dat er scherper nagedacht moet worden over de verdeling van zowel zorg als betaald werk. Die is nu scheef, en vrouwen betalen daar keihard de rekening voor. Ik hoop dat werkgevers als een man vader wordt eens zeggen: ‘Gefeliciteerd, ik neem aan dat je nu vier dagen gaat werken?’. Ik ben ook vóór een Fins model, waarbij ook mannen acht maanden betaald verlof krijgt, zodat ze meer betrokken raken bij de zorg voor hun kinderen. Dat is een duur grapje, maar betaalt zich meer dan terug in de arbeidsparticipatie.” 

Anja: “Ook feministen moeten beseffen dat emancipatie niet gelijk staat aan het overnemen van het model van een mannenleven, of aan buitenshuis werken, dat zijn we een beetje vergeten. We kunnen niet zeggen dat vrouwen alleen goed zijn om thuis te zijn, maar dat betekent niet dat thuis zijn niets waard is.” Dat geldt niet alleen voor vrouwen, maar ook voor mannen, zegt Anja. “Ik zou er erg voor pleiten dat vaders beseffen dat het niet alleen hun taak is om brood op de plank te brengen, maar ook om er te zijn voor hun kinderen. Laat mannen eens wat minder gaan werken en zich meer betrokken voelen bij de dagelijkse zorg voor hun kinderen.”