Feike ter Velde: 'Ik heb gefaald als vader'

Op zijn salontafel in Zeewolde ligt Feikes nieuwste boek, Alles is geloven! Onopgesmukt en gepassioneerd vertelt hij daarin over zijn leven. Van zijn kinderjaren in de oorlogstijd tot nu, en alle mooie én minder mooie gebeurtenissen daartussenin. "Ik heb het opgeschreven in de hoop dat mensen – vooral vaders – er lessen uit trekken."

Fietsje

Zijn eigen vader typeert hij als een gezellige, warme man, een echte Amsterdammer. "Stapelgek op zijn vrouw, en ontzettend goed voor hun kinderen. Hij lachte graag en kon geweldig verhalen vertellen. Ik bewaar prachtige herinneringen aan hem; de vroegste uit de hongerwinter. We woonden toen in Zaandam. Mijn vader zat in het verzet en was soms lange tijd afwezig. Als jochie van een jaar of 4 racete ik eens op het rode fietsje van een buurjochie de straat uit, zag mijn vader aan komen fietsen en riep: 'Papa!' Terwijl ik snel op hem af reed, stapte hij af. Breed lachend tilde hij me met fiets en al húps de lucht in. Zoiets vergeet je nooit meer."
De warmte waarmee Feike nu over zijn vader spreekt, contrasteert sterk met de kilheid die zijn houding later kenmerkte – letterlijk tot aan het graf. Zonder dat er ooit sprake was van conflicten of ruzie, groeiden hun levens na de vroege dood van Feikes moeder volledig uit elkaar.

Sterven

Draaide voor Feike sinds zijn bekering in 1964 alles om het geloof, zijn vader nam er op den duur afstand van. "Wij passeerden elkaar als schepen in de nacht. Ik had mijn eigen, drukke leven, hij het zijne. Het contact was er niet meer. Zijn tweede huwelijk werd een ramp. Toen hij bij deze vrouw wegliep, was hij ontheemd. Dat hoorde ik veel later van mijn broer."
Zelfs na een alarmerend telefoontje dat zijn 79-jarige vader waarschijnlijk op sterven lag, wilde Feike hem niet bezoeken. "Vreselijk, hè? Maar zo was het wel. Ik zei tegen Wil, mijn vrouw: 'We gaan wel naar zijn begrafenis...' Zij heeft me daarop letterlijk naar het ziekenhuis gesleept. Daar lag hij, op de Intensive Care. Het allerlaatste wat hij tegen mij zei, was: 'Ik hoop dat jij je hoogmoed nog eens kwijtraakt.' Het deed me niets. Geen flauw idee wat hij bedoelde."

Droom

Tot twee jaar later. "Tijdens een studieverlof in Amerika kwamen zijn laatste woorden mij heel onverwacht weer in gedachten. Op m'n kamer in Deerfield, een voorstadje van Chicago, vroeg ik God of Hij me duidelijk wilde maken waarom. Opeens wist ik het: ik was er niet voor hem toen hij het moeilijk had, na de dood van zijn vrouw en de zware, eenzame jaren daarna. Jarenlang had ik hem op afstand gehouden. Dát was mijn hoogmoed. Voor het eerst zag ik het verdriet van mijn vader."
Feike wist dat hij de klok niet kon terugdraaien. "Ik moest het feit onder ogen zien dat ik hem nóóit meer om vergeving kon vragen. Daar heb ik heel wat tranen om gelaten (zie kader 'Schuldgevoel', red.)." 
Na een korte stilte: "Niet lang daarna kreeg ik een droom. Mijn vader en ik liepen samen door Zaandam en het was weer goed tussen ons. Hij had mij vergeven, zijn arm om mij heen geslagen en mij zijn genegenheid getoond." Geëmotioneerd: "Die droom was een Godsgeschenk, een enorme bevrijding."

Dominantie

Maar de ironie wil dat de geschiedenis zich leek te herhalen. Via spraakmakende tv-programma's als God verandert mensen bracht EO-presentator Feike de blijde Boodschap wekelijks aan de man, terwijl hij 's avonds vaak bijbelstudiegroepen leidde. Ondertussen leed zoon Peter thuis in stilte onder de verbale dominantie en het natuurlijke psychologische overwicht van zijn vader. Hij zag geen millimeter ruimte om zijn eigen gevoelens en gedachten te uiten. 
Dit alles ontging Feike, die er – in zijn beleving – juist alles aan deed om zijn kinderen een gelukkige en veilige jeugd te geven. Hij had niet door dat Peter van het geloof vervreemdde, mede omdat hij voor de vorm 'gewoon' meedeed en als volwassene zelfs een tijdlang voorging in evangelische gemeenten.

Slapeloze nachten

De schellen vielen Feike pas van de ogen toen hij zijn vaderschap vanuit Peters perspectief bekeek. "In 2010 hebben we zeer intensieve gesprekken gevoerd," blikt hij terug. "Onze jongste zoon, Erik, vond dat Peter zich naar mij toe moest uitspreken over hoe híj z'n opvoeding heeft ervaren. Dat gebeurde op twee opeenvolgende zondagavonden, hier thuis. Peter, Erik als 'gespreksleider', en ik. Hij wilde me niet beschadigen en formuleerde voorzichtig. Dat is Peter ten voeten uit, een man van karakter. Daar ben ik altijd trots op geweest. Hij hoefde het allemaal niet breed uit te meten: ik heb aan twee woorden genoeg. In de slapeloze nachten tussen die gesprekken in voelde ik het verdriet, zijn emotionele eenzaamheid in ons warme gezin. Ik mag het van Peter niet zo noemen, maar ik moet helaas spreken van falend vaderschap. Kennelijk heeft hij dezelfde afstand tot mij gevoeld als mijn vader..."

Roman

Over zijn jeugdjaren schreef Peter de semi-autobiografische roman De vader en de zoon (uitgeverij Conserve). Hij liet het manuscript vooraf aan Feike lezen, die dat vaak niet met droge ogen kon doen omdat het hem opnieuw confronteerde met zijn eigen falen als vader.
"Ik wilde onze kinderen beschermen tegen de gevaren die ons omringden," benadrukt hij. "In die tijd werd er bijvoorbeeld – ook door mensen van de Ikon en de Vara, al ontkennen ze dat nu – gezegd dat seks met kinderen van 12 normaal is. Er was wat dat betreft een zekere angst bij mij, jazeker. Maar wie laat z'n kinderen nu stuurloos ronddobberen op de zee van deze wereld? Mijn dochters zijn nooit in het donker alleen over straat gegaan. Never! Ik haalde ze altijd op. En als ik er niet was, deed Wil dat. Mijn dochters hebben de opvoeding trouwens juist als heel positief ervaren. Eigenaardig dat het in één gezin zo verschillend ligt."

Belofte

Hoewel Peter het geloof uiteindelijk vaarwel zei, heeft de liefde tussen vader en zoon zich mede door hun gesprekken verdiept. "Peter en ook Erik zijn mij naderhand met open armen van vergeving en aanvaarding tegemoet getreden. Er kwamen openingen voor een nieuw begin; daar ben ik ontzettend dankbaar voor."
Feike en Wil beginnen elke morgen met gebed voor hun kinderen. "We dragen ze één voor één op aan de Heer, Peter voorop. Ik geloof dat wat God in zijn hart heeft geïnvesteerd, niet weg is. 'De belofte is voor u en uw kinderen.' Dit houden we de Heer dagelijks voor; we nemen Hem gevangen met Zijn eigen Woord – dat is het beste wat je als ouders kunt doen."

N.a.v. Alles is geloven!, uitgeverij Conserve, 231 blz., € 17,99

Tekst: Gert-Jan Schaap
Beeld: Ruben Timman