Het leven in Afghanistan is ontzettend hard voor meisjes als Tashbibi: 'Als ik naar school kan, ben ik blij'

Zelfs de vogels zijn nog stil wanneer Halima rond zes uur ’s ochtends haar eenvoudige lemen huisje verlaat. Ze loopt naar haar koe, die achter een lage stenen muur op haar wacht. Halima hurkt neer en reikt naar de spenen naast haar hoofd. Terwijl de zon traag boven de verre bergruggen van de provincie Herat uit klimt, vallen straaltjes warme melk in de metalen emmer. Voor Halima is dit het geluid van de hoop die haar en haar straatarme gezin op de been houdt.

Het lijkt een romantisch tafereeltje: een plattelandsvrouw die in stilte haar koe melkt bij het aanbreken van een nieuwe dag. Maar schijn bedriegt. Het bestaan hier is even hard als het leem waaruit de ommuurde huizen in dit traditionele, afgelegen dorp zijn opgetrokken.

Elke ochtend weer vroeg opstaan om te melken? Het is geen hobby voor Halima, maar bittere noodzaak. Een emmer melk is letterlijk van levensbelang. Met de verkoop ervan kan ze weer wat eten kopen voor haar grote gezin.

Honderd vrouwen

Halima is een van de honderd vrouwen in dit dorp die meedraaien in het melkproject van World Vision, een van de weinige westerse ngo’s die nog actief zijn in Afghanistan (zie kader). Deze christelijke hulporganisatie heeft een lokale melkcoöperatie opgericht, waarmee de vrouwen zelf inkomsten kunnen genereren. Ze krijgen hulp bij het vinden van goede afzetmarkten in de regio. World Vision regelt de marketing en zorgt voor een goede prijs door een gezamenlijke verkoop.

Zonder dit melkproject zou ons leven veel moeilijker zijn geweest

Zo werkt het twee kanten op: de vrouwen krijgen gegarandeerd een goede prijs voor de melk én het geeft hun het gevoel dat ze hun steentje bijdragen aan deze vanouds door mannen gedomineerde samenleving. Enkele uitzonderingen daargelaten, zoals het onderwijs en de gezondheidszorg, mogen Afghaanse vrouwen niet buitenshuis werken sinds de Taliban in 2021 de macht overnamen.

Zichtbaar verrast

Halima nodigt ons uit bij haar binnen te komen. We laten onze schoenen achter bij de drempel en nemen plaats op een van de grote tapijten die de kale vloer verzachten.

Dat zij ons als wildvreemde en bovendien westerse mannen zó gastvrij ontvangt? Zelfs onze Afghaanse tolk Reha, die breeduit lachend in zijn baard krabt, staat ervan te kijken. Gewoonlijk verloopt de omgang tussen mannen en vrouwen in dit land langs zeer strikte scheidslijnen. Maar Halima wil haar verhaal graag delen, en oogt ontspannen – ook als de camera van EO Metterdaad op haar gericht staat.

Klein en tenger

Dochter Aïsha (8) zit pal naast haar en neemt ons nieuwsgierig op met haar prachtige, grote ogen. Ze heeft een ontwapenende lach. Tegelijk oogt ze wel érg klein en tenger. Zij is, zo blijkt uit wat haar moeder ons vertelt, sinds haar geboorte nierpatiënt. Omdat ze maar één werkende nier heeft, blijft haar gezondheid voortdurend broos. “Ze mist één nier en is nooit goed behandeld”, zegt Halima. “Mijn man en ik werken heel hard voor haar, om ervoor te zorgen dat ze sterk blijft.”

Maar, vervolgt ze eerlijk, het blijft een groot probleem. “Zeker als we haar medicijnen niet kunnen betalen.” Als er al eens wat geld overblijft in het gezin, gaat dat op aan onderzoeken en medicijnen voor Aïsha.

• Download gratis de nieuwe Visie-app en lees Visie waar en wanneer je wilt!

  Download gratis de nieuwe Visie-app en lees Visie waar en wanneer je wilt!

Hartverscheurend dilemma

“Als ze geen medicijnen heeft, wordt ze zwak en eet ze niets”, vertelt Halima. “De dokters zeggen dat ze echt geopereerd moet worden als ze 10 of 12 is. Maar het geld daarvoor hebben we op dit moment niet.”

Ze valt even stil, en zucht. “Zonder dit melkproject zou ons leven veel moeilijker zijn geweest. We hebben gelukkig onze koe, en mijn echtgenoot – een goede, lieve man – heeft soms werk. Alleen… de medicijnen zijn zo kostbaar en we hebben zo veel monden om te voeden. Dankzij de melk kunnen we onze kinderen in ieder geval wat eten geven.”

Er is een hartverscheurend dilemma waar moeder Halima vaker dan haar lief is mee geconfronteerd wordt als ze de melk naar het inzamelpunt in haar dorp brengt, en daar wat geld voor krijgt. Zal ze er voedsel mee kopen voor haar gezin, of de noodzakelijke medicijnen voor Aïsha? “Alleen als onze koe, Galouma, genoeg melk geeft, kunnen we zowel voedsel als medicijnen betalen.”

‘Dat ze gezond blijft’

Haar ouders dromen ervan dat Aïsha later misschien dokter kan worden. “Ze is heel slim”, zegt Halima met een liefdevolle blik op haar zieke dochtertje. Maar het belangrijkste is dat ze gezond blijft.”

Aïsha haalt een lepel uit het piepkleine keukentje, waarmee haar moeder het vloeibare medicijn in Aïsha’s mond laat glijden. “Dit is echt vies”, zegt ze. “Heel bitter.” Even stralen haar hertenogen niet. Al glimlacht ze daarna weer wel. Aarzelend, maar toch.

Voordat we afscheid nemen, spoort Halima Aïsha aan iets te pakken. Het meisje staat op, holt naar de kamer ernaast en komt terug met een beduimeld schrift. Dat legt ze trots voor zich op het tapijt om te laten zien wat ze op een lokaal schooltje heeft geleerd: alle letters van het Afghaanse alfabet.

Publiek geheim

Een meisje dat het alfabet kent? Het lijkt zo vanzelfsprekend. Maar dat is het allesbehalve, hier in Afghanistan.

Naar schatting is zeventig procent van de bevolking analfabeet, met name in rurale gebieden (waar het merendeel van de circa 44 miljoen Afghanen woont). De meeste analfabeten zijn vrouw.

We zien van dichtbij hoe veerkrachtig meisjes en vrouwen hier zijn

In veel arme gezinnen, vooral op het platteland maar ook wel in stedelijke gebieden, gaan meisjes helemaal niet naar school. Zij moeten al jong thuis meehelpen om wat extra inkomsten te verdienen.

Bovendien hebben de Taliban bepaald dat voor meisjes het onderwijs na de basisschool is afgelopen. Al is het hier, wrang genoeg, een publiek geheim dat zij hun eigen dochters vaak naar een buurland sturen om daar ‘gewoon’ verder te leren na hun 12e.

Mannen met kalasjnikovs

Een nieuwe dag: we gaan op weg naar een stad in Herat (waarvan de naam om veiligheidsredenen niet kan worden genoemd) om het onderwijsproject van World Vision te bezoeken.

Vrachtwagens, ezelskarren, brommers, motoren en veelal beschadigde auto’s rijden kriskras door elkaar. Stoplichten zijn er niet. Soms probeert een verkeersregelaar met een fluitje nog enige orde te scheppen. Tussen de menigte door zien we mannen op krukken, mogelijk slachtoffers van mijnenvelden uit voorbije oorlogen. Op strategische plekken passeren we af en toe bebaarde mannen met kalasjnikovs: leden van de Taliban.

Uniek en uitdagend

Met een kleine filmploeg een van de meest gesloten landen binnenkomen, is zowel uniek als uitdagend. Niemand komt ‘zomaar’ de grens over, en de veiligheidssituatie blijft voortdurend precair.

Al op dag één merken we hoezeer camera’s wantrouwen kunnen oproepen. Daarnaast heersen er sterk patriarchale tradities: de omgang met meisjes en vrouwen – op wie we ons specifiek richten – zit vol restricties en culturele gevoeligheden.

Toch, te midden van al die spanningen, voelt het als een voorrecht om door dit prachtige land te reizen. We zien van dichtbij hoe veerkrachtig meisjes en vrouwen hier zijn, ondanks alle tegenslagen die zij moeten incasseren.

Ze hebben alleen nog dit jaar om te leren

Achthonderd kinderen

Na een lange rit stappen we uit in een autoluwe zijstraat. Achter een hoge muur ligt een wit gebouw met één verdieping, waar World Vision ook een medische kliniek runt voor vrouwen met jonge kinderen.

Op de eerste verdieping bevinden zich drie klaslokalen. Hier volgen in totaal zo’n achthonderd kinderen een jaar lang één dagdeel per week (extra) onderwijs en krijgen ze op allerlei manieren ondersteuning, bijvoorbeeld in de vorm van huiswerkbegeleiding. De meesten zijn 12 jaar oud. ’s Morgens komen de jongens, ’s middags de meisjes.

We zijn vooral benieuwd wat dit onderwijsproject voor de meisjes betekent. Want anders dan jongens, mogen zij niet doorleren na de basisschool. Een wereldwijd unieke bepaling, waarmee de Taliban een internationale storm van kritiek hebben geoogst. Maar die, tot groot verdriet van miljoenen meisjes, nooit is ingetrokken.

Bevlogen lerares

We nemen een kijkje in de klas van een bevlogen lerares: Zarmina. Een klas bomvol meisjes, pen en schrift paraat, neemt ons nieuwsgierig op terwijl hun lerares voor het bord staat en haar les vervolgt.

Op fluistertoon vertelt tolk Reha ons waar deze les over gaat: het belang van kennis. Zarmina vertelt de meisjes dat kennis opdoen, bijvoorbeeld door boeken te lezen, ontzettend belangrijk is. Ze vergelijkt kennis met het licht van een kaars dat het donker verdrijft.

“Kennis helpt ons iets van ons leven te maken, bijvoorbeeld door leerkracht of dokter te worden en zo ons land te dienen”, houdt ze de meisjes voor. “Als je zelf kennis hebt, kunnen jullie anderen helpen en jullie kinderen een goede opvoeding geven als jullie moeder worden. Jullie zijn nú in de positie om kennis op te doen, gebruik dit moment nu het kan. Alleen zo kunnen we een betere toekomst tegemoet gaan. En: blíjf lezen en leren, ook als je straks niet meer naar school mag.”

Allemaal bij naam

Na de les spreken we Zarmina in het groene voortuintje, waar onzichtbare vogeltjes vrolijk tjilpen. Er lopen wat lachende meisjes langs, op weg naar huis. Zarmina kent hen allemaal bij naam. Haar blik is warm als zij ze begroet.

Zelf groeide ze op in de tijd dat Afghaanse meisjes gewoon mochten blijven leren, tot en met de universiteit. Het donkere verdriet dat zij hier elke dag voelt, is het besef dat de wereld van elke leerlinge binnen afzienbare tijd enorm zal krimpen.

“Na dit ene jaar mogen ze niet meer naar school”, vertelt ze. “En velen van hen zullen al jong worden uitgehuwelijkt, omdat dit hun ouders wat extra geld oplevert in de vorm van een bruidsschat. Maar meisjes moeten kunnen genieten van hun jeugd. Daarom wil ik een krachtige, inspirerende leerkracht zijn. Dit zijn meisjes die…”

Haar zin breekt af, de tranen branden in haar ogen. Ze knippert een paar keer, verontschuldigt zich, en legt uit waarom ze huilt: “Ze hebben alleen nog dit jaar om te leren. Daarna mogen ze niet meer naar school.” Met een hand tegen haar borst: “Dat besef ik elke dag, en dat doet me zo vreselijk veel pijn. Maar ik wil ze leren dat ze de hoop en hun dromen nooit mogen opgeven.”

Een berg schapenwol

In overleg met haar vader mogen we een kijkje nemen in het huisje van een van Zarmina’s leerlingen, Tashbibi (12). Zij heeft zes broertjes en zusjes.

Ook bij haar thuis zijn de vloeren bedekt met tapijten. In een hoek van de woonkamer ligt een berg stugge schapenwol. Tashbibi’s oma, die hier ook woont, maakt het schoon om er touw van te maken.

“Dat doe ik ook elke dag na schooltijd een paar uur voor en een paar uur na het avondeten”, vertelt Tashbibi, die veel jonger oogt dan ze is. Samen met haar beste schoolvriendin laat ze zien hoe dat in z’n werk gaat. “Hiermee verdienen we wat extra geld, om genoeg eten te kunnen kopen.”

School is heel belangrijk voor Tashbibi. “Alleen daarmee kan ik mijn dromen laten uitkomen. Later als ik groot ben, wil ik dokter worden.”

Maar terwijl Tashbibi dit zegt, beseft ze dat dit onmogelijk is. Tenzij de huidige machthebbers op een dag alsnog zullen gaan toestaan dat meisjes na hun 12e verder mogen leren. “Dat maakt me soms verdrietig: ik kan mijn toekomstdromen niet realiseren…”

Haar handen grijpen weer in de wol en ze glimlacht dapper. “Zolang ik naar school kan, ben ik blij. Maar hoe mijn leven er volgend jaar uitziet? Dat weet ik niet. Studeren zal voorlopig niet lukken.”

‘Ik speel geen jóngensspelletjes!’

Na het werk gaat Tashbibi nog even spelen op het platte dak, waar wasgoed aan stugge touwen hangt te drogen. Ze kijkt naar haar oudere broer, die hier samen met wat andere jongens een vlieger omhoog probeert te krijgen. Zo’n vijftig meter verderop zijn andere jongens ook aan het vliegeren. Hun zwarte silhouetten staan scherp afgetekend tegen het blauw van de Afghaanse hemel.

Tashbibi raapt een springtouw op en reageert verbaasd op onze vraag of ze zelf ook weleens vliegert. “Ik speel geen jóngensspelletjes!”

Haar donkerbruine ogen volgen de felgekleurde vlieger van haar broer, die – klapperend in de warme wind – hoger en hoger klimt.

“Maar als ik een jongen was,” peinst ze een paar tellen later hardop, “zou mijn leven wél een stuk eenvoudiger zijn.”