Hoe voorkom je mentale problemen bij jongeren door de lockdown?

Het kabinet erkende afgelopen week de zorgen om de mentale gezondheid van jongeren, die burgemeester Femke Halsema in een manifest uitte. Mathilde Plender is gezinspedagoog en docent bij de opleiding hbo-pedagogiek van Driestar hogeschool. Ook zij deelt deze zorgen en roept ouders en opvoeders alert te zijn op signalen. 

Waarom kan de lockdown mentale problemen veroorzaken?

“Voor de mens is verbinding met anderen van levensbelang, de mens is mens in verbinding met een ander. Ook voor kinderen en jongeren is verbinding essentieel voor de ontwikkeling en het welzijn. ‘It takes a village to raise a child’. Het netwerk en sociale systemen zijn belangrijke buffers in het opvoeden en opgroeien. Veel van die sociale systemen zijn weggevallen: geen kerk, langere tijd niet naar school, voor de oudere jeugd is er nog steeds geen zicht op fysiek onderwijs, minder sport, weinig familiebezoek, minder contact met vrienden. Dit zet het gezinssysteem onder druk en maakt gezinnen kwetsbaar. Natuurlijk is er een groep waarmee het prima gaat, maar doordat ze nog volop in ontwikkeling zijn, zijn kinderen extra kwetsbaar.”

Wat zijn de gevolgen hiervan?

“Voor ieder kind is dat anders, maar in de basis zijn de onderliggende gevoelens vaak hetzelfde: depressieve gevoelens, stress, eenzaamheid, verveling. Dit kan nu of later leiden tot bijvoorbeeld somberheid, stemmingswisselingen, vermoeidheid, eetproblemen, concentratieproblemen, verminderde motivatie en een grotere kans op een burn-out. Voor pubers is deze fase extra moeilijk.  Ze ontdekken wie ze zijn en dat kunnen ze nu niet spiegelen aan leeftijdsgenoten. Tegelijk zitten ze wel veel met hun ouders ‘opgescheept’, wat ze opstandig kan maken en voor spanningen zorgt. Dat leidt soms tot een neerslachtig gevoel of een negatief zelfbeeld.”

Welk signalen moet je in de gaten houden?

“Bij mijn jongste dochter zag ik tijdens het thuisonderwijs bijvoorbeeld dat ze niet meer goed te motiveren was. Ze is altijd een heel vrolijk en blij kind, maar nu wilde ze schoolwerk niet meer doen, miste ze haar juf en kroop ze een paar keer verdrietig in haar bed. Dat kende ik niet van haar. Je bent als ouder ervaringsdeskundige van je eigen kind. Er is niemand die ze zo goed kent als jij. Als je kind – op een negatieve manier – ander gedrag laat zien dan je gewend bent, is dat een teken dat er iets aan de hand is. Bij jongere kinderen, denk dan aan de basisschoolleeftijd, kan het zijn dat ze bijvoorbeeld somber of moe zijn en sneller huilen. Bij tieners is het lastiger om te zien wat er in ze omgaat. Ze kunnen zich meer gaan terugtrekken, maar vaak doen ze dat op die leeftijd al. Zorg dat je in gesprek blijft, vertel ze dat je er voor ze bent en breng dit ook echt in de praktijk. Als je minder beschikbaar bent, bijvoorbeeld omdat je druk bent, voelen ze dat direct.”

Wat kun je concreet doen om je kind te helpen?

“Ga waar het kan naar buiten. Een puber zit daar echt niet altijd op te wachten, maar buiten zijn en bewegen helpt bij stress en somberheid. Willen ze niet met jou gezien worden? Stimuleer je puber dan om in de buitenlucht af te spreken met een vriend of vriendin. Het leven speelt zich grotendeels online af, wat een negatief effect heeft op het brein en de motivatie. Achter het scherm vandaan en buiten zijn kan ze echt oppeppen. En als je echt vermoed dat er meer aan de hand is, zoek hulp. Laat jongere kinderen veel buiten spelen met andere kinderen of ga er zelf met ze op uit.
Leg qua schoolwerk niet te veel nadruk op prestatie, maar investeer in de relatie. We zijn geneigd om er bovenop te zitten, omdat we nu meer duidelijk hebben waar de gaten vallen. Probeer geen extra druk op ze te leggen, maar benoem positieve dingen en laat wat vaker los. Dit loslaten geldt zeker voor pubers. Bij deze leeftijdsfase hoort risicogedrag en opzoeken van grenzen. Wees dus niet verbaasd als je puber tegendraads wordt. Doen ze iets waar je niet achter staat, zet dan vooral in op de relatie, begrip en communicatie. Laat ze weten dat je het gedrag niet goedkeurt, maar dat je liefde voor hen er niet door verandert.

Verder hebben kinderen momenteel minder controle over hun eigen leven. Autonomie is een belangrijke basisbehoefte, dus geef je kind keuzes en regie. Laat ze bijvoorbeeld eens het avondeten kiezen of zelf bepalen in welke volgorde ze iets doen. Je mag best verwachtingen hebben, spreek die ook uit. Maar wijs niet af als je kind niet aan de verwachting voldoet. Ze moeten op hun snufferd kunnen gaan om te leren.”

 Is het probleem voor de basisschoolkinderen niet gewoon opgelost nu ze weer naar school gaan?

“Nee, zeker niet. De huidige tijd lijkt er wel één van basiswantrouwen in plaats van basisvertrouwen. Opletten of je niet te dichtbij komt, angst om mensen te besmetten, misschien wel je opa of oma. Er ligt veel nadruk op hygiënische en fysieke veiligheid. Op school gaat dit door, vanwege de maatregelen die daar gelden. Dit kan gevoelens van angst oproepen of kinderen mentaal belasten. Besteed als leerkracht daarom veel tijd aan de relatie met de kinderen en investeer als ouders nog meer in jullie band. Blijf weg bij de prestatiedruk, maak er geen issue van als iets niet lukt.  Ze moeten allereerst voelen: ik mag er zijn, ik kan in mijn eigen tempo ontwikkelen en anderen zijn er voor me als ik ze nodig heb.”

Ik heb zelf ook wel een stress tijdens deze lockdown. Is het erg dat mijn kind dat ziet?

“Natuurlijk gaat het ook wel eens mis. Sommige ouders hebben het gevoel dat ze falen als het niet gezellig is of als ze hun kind zien wegkwijnen op hun kamer. Zonder dat je je kind tot in detail belast met je problemen, mag het best weten dat het voor jou ook een heftige tijd is. Wees eerlijk over je eigen gevoel of fouten die je maakt. En let vooral op je eigen ‘emmer’; investeer in je relatie en zoek actief naar steun in je netwerk.”

Lees ook: Zes tips om niet op te branden tijdens de lockdown