Kampoverlevende Micha: 'Niemand wist wie we waren'

Vier jaar geleden hoorde Micha Gelber het muziekstuk Het verloren transport – dat volledig is gebaseerd op zijn verhaal – voor het eerst. “Tijdens de generale repetitie voor een reeks concerten, opgevoerd door het Drents Jeugdorkest,” licht hij toe. De inmiddels 86-jarige Micha glimlacht: “De componist heeft er allerlei Joods-Israëlische melodieën in verwerkt. Die komen mij natuurlijk bekend voor. Ze geven een extra dimensie aan mijn verhaal, die ik in de pauzes tussen de muziekstukken door vertel. Zo begin ik bij het bombardement op Rotterdam dat we ternauwernood overleefden, vertel ik over onze arrestatie en de periode in de concentratiekampen Westerbork en Bergen-Belsen en tot slot over de treinreis en de bevrijding door de Russen. Ik ken mijn verhaal van haver tot gort, dus ik heb niets op papier staan.”

'Gereserveerde' Joden

“In Bergen-Belsen behoorden wij tot een aparte groep Joden die gereserveerd waren voor uitwisseling,” vervolgt Micha. “Tegen medicijnen of gevangengenomen Duitsers bijvoorbeeld. Daarom werd ik niet kaalgeschoren, kreeg ik geen nummer getatoeëerd, droeg ik mijn eigen kleding, en bleven we als gezin bij elkaar.”

Uiteindelijk werden jullie vlak voor de bevrijding op de trein gezet. Vanwaar die naam ‘het verloren transport’?
“Tegen het einde van de oorlog stroomde het kamp vol met gevangenen uit allerlei opgeheven kampen uit het oosten, zoals Anne Frank vanuit Auschwitz. Het aantal steeg van twaalfduizend naar zo’n zeventigduizend, met alle gevolgen van dien. Velen stierven aan de vlektyfus. De kampcommandant besloot zo’n 7500 ‘gereserveerde’ Joden naar het oosten te vervoeren. Op 11 april 1945 vertrokken wij met de derde en laatste trein, vier dagen voordat het kamp werd bevrijd door de Engelsen. Onderweg werden we regelmatig gebombardeerd, omdat de geallieerden dachten dat het om een troepentransport ging. Daarom die naam Het verloren transport: niemand wist wie we waren, waar we vandaan kwamen en waar we naartoe gingen.”

Hebt u achteraf enig idee wat het doel was van dit transport?
“De nazi’s wilden ons naar Theresienstadt in Tsjecho-Slowakije transporteren. Wij zaten in de derde en laatste trein en reden dertien dagen en nachten door het noorden van Duitsland tot we bij het Duitse dorpje Tröbitz strandden. Ik zie het moment van de bevrijding nog voor me: een Rus kwam op een paard zonder zadel voor de troepen uit om te vertellen dat we vrij waren.”

Wat hoopt u dat er in ieder geval van uw verhaal bij de luisteraars blijft hangen?
“Ik hoop dat deze zwarte bladzij uit de geschiedenis niet vergeten wordt. Daarom vertel ik mijn verhaal ook op scholen, met de boodschap: niet vergeten, en nooit meer laten gebeuren. En toch gebeurt het nu wéér in Oekraïne. Natuurlijk, de Russen hebben geen gaskamers. Maar door de bombardementen komen wel veel burgers om.”

Een Rus kwam te paard voor de troepen uit om te vertellen dat we vrij waren

U bent ooit zelf bevrijd door de Russen.
“Ja, dat is een dubbele gedachte. Bovendien hoorde de militair op het paard bij een eenheid uit het Rode Leger uit wat nu Oekraïne is. Ik ben hem en de andere soldaten eeuwig dankbaar.”

Beeld: Micha Gelber (links) in 1941 met zijn vader en broer Eduard, gefotografeerd door zijn nicht Ruth Gelber, die naast Micha's gezin als enige familielid ook de oorlog heeft overleefd.