Laten we traag zijn met onze antwoorden
Want vaak zijn het fastfood-antwoorden
Als er iets naars gebeurt, zijn we als mensen gewend om snel met antwoorden te komen. We willen begrijpen wat ons ontregelt. Het moet weer kloppen. Ik zie het in deze crisis overal.
Liever luisteren dan lezen?
Onderaan dit artikel vind je een luisterlinkje!
De een noemt het ‘moeder natuur’ die de balans komt herstellen. De ander begint over ‘Gods oordeel’. Een volgende ziet het kapitalisme instorten en juicht dat toe.
Fastfood-antwoorden
Religieus of niet-religieus, de gedachte is in de kern dezelfde. Dit onbegrijpelijke is ten diepste toch begrijpelijk. Het is uiteindelijk terecht, rechtvaardig, logisch. En daaruit volgt natuurlijk de les. Want we moeten er iets van leren. Nu al.
Het zijn fastfood-antwoorden. Hap-slik-weg. Ze geven even, een momentje, de indruk van betekenis en controle. Maar bij de eerste de beste tweet die langskomt, een vervelend nieuwtje uit de familie, of een volgende maatregel van het kabinet, vervliegt die geruststelling en klopt het al niet meer.
Als je wordt gestraft, heb je blijkbaar gezondigd
Job verloor alles
De vrienden van Job probeerden het. Job verloor alles, buiten zijn schuld. De bron van zijn ellende was ver buiten hun gezichtsveld. Maar de vrienden wilden het direct kloppend krijgen. “Ik heb gezien hoe wie onrecht zaait, het ook zal oogsten,” zeggen ze. Als je wordt gestraft, heb je blijkbaar gezondigd. Zo werkt het, een-op-een. En dan komt de les, die je voelde aankomen en die ik ook al veel medegelovigen heb horen zeggen: “Bekeer je, verzoen je met God. Dan word je weer welvarend.”
Job verzet zich hevig tegen dit soort fastfood-antwoorden. De werkelijkheid is niet in zo’n schema te persen. “Waarom leven goddelozen eigenlijk zo lang?” vraagt hij. ‘God straft hén niet. Hún kinderen rennen vrolijk rond, ze zingen vrolijke liedjes en sterven vredig.” De theorie van zijn vrienden klopt niet met wat hij ziet gebeuren: “Vraag het de voorbijgangers: wie kwaad doet, wordt juist gespaard.”
‘Waar vind je de wijsheid?’
Fastfood-antwoorden zijn niet bestand tegen onze waarnemingen. De werkelijkheid is veel te complex. “We graven schachten en tunnels,” zegt Job, “tot diep in de aarde waar het vuur woelt en het goud wacht. Maar de wijsheid, waar vind je die?” Het menselijk verstand kan diep graven en veel praktische problemen oplossen, maar de echte levensvragen reiken te ver voor ons.
En dan komt Gods antwoord in de storm. Of eigenlijk een anti-antwoord. Want ook God zelf benadrukt hoe weinig mensen weten. God stelt vrijwel alleen maar vragen, meer dan zeventig, vooral over ongetemde dieren. Niet de lieve hondjes en gemoedelijke koetjes die je kunt controleren. Maar ontembare monsters die niet naar je luisteren, die je nergens voor kunt gebruiken, die zich in geen enkel hok laten stoppen.
Een klein deel van dit leven kunnen we temmen. Maar het grootste gedeelte van deze werkelijkheid is ontembaar. Het ontsnapt ons. We begrijpen het niet. Niet echt.
Het klonk zo vroom
God blaast in de storm de fastfood-antwoorden weg. Jobs vrienden moeten zelfs offers brengen als boete voor hun overhaastige woorden. En Job, die zij eerst aanklaagden, bidt nu voor hún ziel. “Want Job heeft correct over mij gesproken,” legt God uit, “en jullie niet!” Dat is nogal een omdraaiing. Het klonk allemaal zo vroom wat die vrienden zeiden, maar het was te simpel.
De werkelijkheid is veel te complex voor simpele antwoorden. God is veel te groot voor simpele antwoorden.
Antwoorden zijn geen goede buren, maar verre vrienden
Schuchtere wezens
Laten we traag zijn met onze antwoorden. Misschien komen ze, op een dag. Misschien gaan we ooit er iets van begrijpen. Misschien zien we dan wat we anders moeten doen. Voor nu zijn antwoorden geen goede buren, maar verre vrienden.
Echte antwoorden zijn schuchtere wezens. Ze verbergen zich in de uithoeken van ons bestaan. Ze begeven zich zelden op straat en als ze buiten komen, worden ze niet herkend. Ze trekken geen massa’s, ze kennen geen slogans, ze zijn niet charismatisch.
Stotterend en hakkelend
Maar soms, op een moment dat je het niet verwachte, als het eigenlijk niet uitkomt, misschien wel als je de moed net had opgegeven, staan ze voor je deur. Ze zien er anders uit dan je dacht. Ze klinken anders dan je hoopte. Misschien stellen ze alleen maar vragen, zoals God ooit aan Job. Misschien zwijgen ze vooral, zoals zijn vrienden nog deden de eerste zeven dagen. Of misschien zeggen ze toch wel iets. Maar dan gaat het stotterend en hakkelend. Echte antwoorden gaan van soms tot misschien.
Want echte antwoorden klinken misschien niet mooi. Maar ze klinken echt. Ze klinken misschien niet zeker. Maar ze klinken waar.
Als de echte antwoorden jouw voordeur hebben gevonden, eindelijk, eindelijk – doe ze open en nodig ze binnen. Ze kunnen een huisgenoot worden. Een huisgenoot met wie je vast nog vaak discussies hebt, die je misschien regelmatig de deur uit wilt zetten, maar die je dan toch weer smeekt om terug te komen, want je mist hun ervaring, hun wijsheid, hun mededogen, hun voorzichtigheid.
Als de echte antwoorden komen, heet ze welkom. Alleen zij verdragen de nacht. Alleen zij blijven tot de morgen komt.
Beeld: Shutterstock
Beluister dit essay hier:
Geschreven door
Reinier Sonneveld
