Lazarus staat op | Op losse schroeven leven

Op losse schroeven leven – PopUpGedachte woensdag 20 januari 2021

Eind 20^e eeuw begon een aantal filosofen zomaar weer de oversteek te maken naar de theologie. Dat was bijzonder, want God was hartstikke dood verklaard door Nietzsche en de heilig verklaarde Rede van de Verlichting had ook weinig geduld met bovenaardse gedachten en constructen. Wellicht was het de erbarmelijke kaalheid van een wereld waarin alleen het verstand het voor het zeggen mocht hebben, misschien was het de kringloop der dingen ofwel Nietzsches eeuwige Wiederkehr, dat alles altijd weer terugkomt – maar na de doodverklaarde God door een van de hardste der filosofen, Friedrich Nietzsche, vond er een wederopstanding plaats.

Filosofen en denkers probeerden het sterven van God niet ongedaan te maken, maar zagen juist kansen voor de theologie als de oude God van religieus fundamentalisme, van godsdienstoorlogen en heksenverbrandingen dood was. Dan was er misschien ruimte voor iets anders. Zo werd bijvoorbeeld de stroming van de zwakke theologie, ook wel tegenwoordig ‘radicale theologie’ geboren. Dat radicale is wat vatbaar voor misverstand in een tijdperk waarin radicalisering maar één betekenis kan hebben – wat dat betreft is zwakke theologie een wellicht toegankelijker term. Niets is krachtiger dan de zwakte van God, zogezegd.

Wat doet zo’n radicale theologie? En wat is er dan zo radicaal aan? Het graaft in de grond op zoek naar de wortels, de radix. Er staan allerlei traditionele theologiën toch nog stevig geplant in de wereld, ook al is hun leefgebied wat ingeperkt en hangen er nogal wat dode takken tussen. De radicale theologie van mensen als John Caputo en Peter Rollins en vele anderen, gaat niet op zoek naar een nieuw leefgebied, maar graaft naar de wortels van de bestaande theologie en vindt steeds opnieuw in de fundamenten van de bestaande religieuze overwegingen ideeën die de eigen spiritualiteit op losse schroeven zet. Zij willen niet verwoesten, maar bevragen, niet van buitenaf maar van binnenuit. Dat wat sterk en robuust staat, is niet zo interessant, pas als het weer wankelt doet het recht aan de Eeuwige.

Het is Jezus van Nazareth, deze ochtend, die dat op uiterst eenvoudige manier recht voor zijn raap en en plein public doet: “In die tijd ging Jezus naar de synago­ge waar een man aanwezig was met een verschrompelde hand. Zij hielden Hem in het oog of Hij hem op sabbat zou genezen, met de bedoeling Hem daarvan te beschuldi­gen. Hij zei nu tot de man met de verschrompelde hand: 'Kom in het midden staan.' Daarop stelde Hij hun de vraag: 'Mag men op sabbat goed doen of kwaad, iemand redden of doden?' Maar zij zwegen. Toen liet Hij toornig, maar tegelijkertijd bedroefd om de verstoktheid van hun hart, zijn blik rondgaan en zei tot de man: 'Steekt uw hand uit.' Hij stak zijn hand uit en deze was weer gezond. En de Farizeeën gingen naar buiten en aanstonds smeedden zij met de Herodianen plannen om Hem uit de weg te ruimen.

De man van Nazareth had prima de man op een andere dag kunnen laten terugkomen of als meesterwonderdoener kunnen zeggen: morgen bent u genezen. Dan kon de machtige boom der tradities rustig overeind blijven staan en was de man hartstikke blij. Maar daar past hij voor. Aan de andere kant gaat hij ook niet met de bijl in de weer om de boom der tradities om te hakken. Hij graaft een klein beetje in de aarde en vindt tussen de wortels kinderlijk eenvoudig een onontkoombaar sterke aanleiding om júist op de sabbat te genezen. En als ze weigeren om te erkennen wat hij uit hun eigen tradities opdiept, terwijl hij het onder hun neus drukt, dan wordt hij link. Dat is achterlijke lafheid, dan ga je met je hele gedrag van ‘wij nemen de traditie tenminste serieus’ heel hard onderuit want dan ging het nooit om de traditie of de Eeuwige of geloof, maar om het systeem wat je gebouwd had en je eigen rol daarin waarin je je lekker voelt. Dat kan hij niet zo goed hebben.

Het zwakke denken opent een mogelijkheid dat mijn eigen levensinstelling en dat wat me heilig is – wat ik het liefste bescherm tegen allerlei invloed van buiten – beter op losse schroeven tot zijn recht komt dan als vastgetimmerd geheel. Want als ik weet dat ik het niet weet, dan kan de man van Nazareth me af en toe met de neus op de feiten drukken en kan ik het feestje meevieren als op mijn heilige dag er genezing plaatsvindt. Geloof ik niet in losse schroeven of vrees ik de losse schroeven, dan zal ik in lijn der religieuze leiders van toen proberen om degenen te elimineren die me de meest vanzelfsprekende tegenstrijdigheden uit mijn eigen traditie of mijne eigen denken onder de neus duwt. Lang leve losse schroeven, zou ik zeggen.

Tot zover vanochtend – morgen weer een nieuwe popupgedachte en voor nu: vrede, en alle goeds.

Hier vind je drie tekstgedeelten die Rikko vanochtend las.