Lazarus staat op | Hé mens, waar ben je

Hé mens, waar ben je? – PopUpGedachte woensdag 8 december 2021

Voor schut staan, in je hemd worden gezet, dat je het liefst door de grond wil zakken. Allemaal verschillende uitdrukkingen voor hetzelfde ding: je wilt er niet zijn, je voelt je onbeschermd, overgeleverd, kwetsbaar. ‘Kent u die uitdrukking,’ zou dominee Gremdaat zeggen en ik gok zo dat we die wel kennen – van heel dichtbij. Ik wel in elk geval.

Het schaamrood dat naar je kaken vliegt, de grimas op je gezicht, iemand die roept: ‘jongens, doe nou niet zo vervelend, je ziet toch dat hij dat niet leuk vindt’ – nog veel erger. Of ‘he, wat wordt je rood.’ Daar sta je dan. Vanochtend vraag ik me af waarom we ons dan eigenlijk willen bedekken. Waarom het voelt alsof we alleen maar in een hemd staan. Of naakt, zoals Adam en Eva in het eerste scheppingsgedicht. Zeven dagen wordingspoëzie en het verhaal van de mens en de levensgezel Eva.

Zij hebben zich ‘de kennis van goed en kwaad’ willen toeëigenen. Dat is naar mijn indruk niet zomaar het weten wat goed is en kwaad is, maar het te zeggen hebben over goed en kwaad. Het intiem kennen van goed en kwaad, niet langer ónder de regering van goed en kwaad, maar erboven verheven. Zoals een koning, soms een politicus of een bedrijfsleider zich het recht toe meent te kunnen eigenen om het niet nauw te nemen met de moraal, de ethiek, omdat hij of zij nu eenmaal leiding heeft te geven en dan moet je soms wat. Het is vrij uniek in het Bijbelse ontwerp van een samenleving dat een koning ónder de wet staat, meestal was het de koning die de wet gaf en daar dus vrijelijk ook van af kon wijken naar believen.

In de lezing van vandaag het moment net nadat de eerste mensen hebben bedacht dat ze het liefst het zelf voor het zeggen hebben: Nadat Adam van de boom gegeten had, riep God de Heer de mens: ‘Waar ben je?’ Hij antwoordde: ‘Ik hoorde u in de tuin en werd bang omdat ik naakt ben; daarom verborg ik me.’ ‘Wie heeft je verteld dat je naakt bent? Heb je soms gegeten van de boom waarvan ik je verboden had te eten?’

Ik vind dat behoorlijk fascinerend, dat directe verband tussen weten dat je naakt bent en het toeëigenen van den kennis van goed en kwaad. Ik weet niet of het me lukt om die betekenis helemaal hier aan die tekst te ontfutselen, maar er zit natuurlijk een verband met intimiteit in een relatie. Als de partner zich even niet meer wil laten aanraken door de ander, wegkrimpt onder de hand die de huid zoekt, dan is er iets grondig mis in het vertrouwen. Zou de formele kleding van de directeur en de politicus er ook nog mee te maken hebben? Dat je duidelijk maakt dat er een onderscheid is tussen jou in je ambt en de gewone mens – het opwerpen van een barrière om ‘wetgever’ te kunnen zijn, degene die even bepaalt hoe het zit. Dat het nou eenmaal lastig is om dat in je zwembroek te doen. Moeilijk voorstelbaar en niet per se gewenst, Rutte en de Jonge in zwembroek de persconferentie doen. Dan liever een pak aan, laten we de zondeval niet geforceerd omkeren – je zou er onpasselijk van worden.

De weg van het zelf bepalen van wat goed en kwaad is, dat is de weg van de eenzaamheid, van het afscheiden van jezelf van de ander. Het is het verbreken van de vanzelfsprekende vertrouwdheid. Overigens een overbekend proces uit onze puberteit. Het chagerijnige, stuurse, de dikke huid die moet voorkomen dat de ander je kwetsbare binnenkant ziet – het weten dat je de ander daarmee pijn doet maar je moet nu eenmaal je eigen leven gaan leiden op een gegeven moment en de puberteit is daarvoor de overgangsfase. Daarom verberg je je als puber – in dwarse kleren, in je kamer, opgesloten in je telefoon of in een wolk van chagerijn.

Onze wereld is de omgekeerde van het naakte paradijs. Hier leren we mondjesmaat elkaar vertrouwen, de eenzaamheid loslaten, de barrières laten zakken. En dan daar met onze neus tegen de muur lopen, beschaamd staan, in ons hemd – en dan het liefst verberg je je weer. Tot een volgend moment je weer uit de schuilplaats lokt omdat een stem zegt: he, mens, waar ben je.

Tot zover vanochtend. Een hele goede woensdag gewenst. En vrede, werkelijke betrouwbare vrede, en alle goeds.

Hier vind je drie tekstgedeelten die Rikko vanochtend las.