Meidenvenijn doet wel pijn

“I’m Mandi with an i. You are Jo, right?” Mandi, vergezeld door haar twee vriendinnen (samen heten ze de Plastics) stelt zich voor aan een nieuw, stoer meisje op school. “Aangezien je hier nieuw bent, dachten we je een beetje te kunnen helpen zodat je weet met wie je om kunt gaan. Namelijk óns. “De Plastics zijn godinnen en Mandi kan je kapotmaken,” zegt een bang meisje dat bij de schoolkrant werkt en ze krijgt gelijk. Als Jo het aanbod van Mandi afslaat, krijgt ze een hels schooljaar.

Koningin met hofdames
Mean Girls is gebaseerd op het boek Queen Bees en Wannabes van Rosalind Wiseman. Zij beschrijft de hiërarchie in meidengroepen als volgt: je hebt een koningin, een voor het oog zelfverzekerd charismatisch type dat haar hofdames om zich heen verzamelt. De wannabe’s zijn de meelopers, die worden door de Queen Bee en haar hofdames aan het werk gezet. Er is een mikpunt en er zijn omstanders. (Je vindt deze uitleg in het werkboek Meidenvenijn in het basisonderwijs van Anke Visser.)
Anna, een moeder van drie dochters, ziet het in de klas bij haar dochter ook. “Het gaat er vaak niet zozeer om wie de Queen Bee is, maar meer om de nummers twee en drie in de pikorde. En dat kan er soms gemeen aan toe gaan. Wie is het knapst, het leukst, het slimst? Maar je mag ook weer niet te veel met je kop boven het maaiveld uitsteken, want dan ben je ook een mogelijke prooi.”

Let op je status
Is meidenvenijn altijd een logisch gevolg van een meidengroep? Nee, vindt socioloog, pedagoog en schrijfster Mieke van Stigt. “In een gezonde groep op school met bijvoorbeeld een goede leerkracht heb je hier meestal helemaal niet zoveel last van. Meidenvenijn is daarom niet per se ‘natuurlijk’ of onvermijdelijk, maar sociaal bepaald.” Pas als een situatie niet veilig voelt, ontstaat er meidenvenijn, vertelt ze. “Een sterke behoefte aan hiërarchie duidt op een bepaalde spanning in de groep.”
Niet alleen bij meisjes, ook bij volwassen vrouwen gebeurt dit. “Waar mannen in groepen vaak haantjesgedrag vertonen en willen laten zien hoe goed ze presteren, gaat het er in vrouwengroepjes vaak wat subtieler aan toe. Roddel is daarbij een sociaal smeermiddel. Mieke van Stigt: “Wat vlooien is bij apen, is roddelen bij mensen, zei een bioloog eens. Je zit bij elkaar en deelt informatie uit over de groep. Wat voor groep zijn wij, wat zijn de regels, wie heeft de hoogste status en dus meer invloed en macht? Deze rollen worden constant bevestigd, doorgegeven en bijgewerkt. Je moet dus voortdurend op je status letten, want je kunt ‘m verliezen. Dat weten anderen ook. De dingen die worden besproken hoeven overigens niet negatief te zijn, het kan ook gewoon gaan over een buurvrouw die een tweeling verwacht.”

Afhankelijk van de groep
De functie van een groep is ‘bevestigen’. We willen het graag met elkaar eens zijn. Mieke: “Vrouwen zijn vaak afhankelijk van een ander soort sociale groep dan mannen. Mannen kunnen in de samenleving makkelijker status verwerven, vrouwen zijn vaker aangewezen op de meer subtiele goedkeuring door andere vrouwen.” In een onveilige situatie worden de roddels negatief en vaak selectief, vertelt Mieke. Wordt bepaald gedrag bij een populair figuur in positieve termen uitgedrukt, bijvoorbeeld sterk, is dat bij een ander juist heel negatief, bijvoorbeeld agressief. “Hoe je beoordeeld wordt, hangt af van je positie in de groep. Een lage positie wordt via negatieve roddel bovendien vaak bevestigd en gelegitimeerd. Dan krijg je: ‘Het is logisch dat we haar niet meevragen, want…’ Vul maar in.”

Onzekere Queen Bee
Patricia Bolwerk is zelf gepest en helpt met Stop Pesten Nu anderen binnen het bedrijfsleven. Ze gaf eens leiding aan zestig vrouwen en zonder dat ze het meteen doorhad, was daar ook sprake van meidenvenijn. Patricia: “Ik betrapte mezelf er bijvoorbeeld op dat ik in de notulen moest zetten: ‘Kunnen we afspreken om goedemorgen tegen elkaar te zeggen?’ Als we koffie halen, zullen we dat voor íedereen doen?’ Later moest ik controleren of het was gebeurd.” Gepest of genegeerd worden is overigens niet voorbehouden aan de grijze muizen, zegt Patricia. “Juist ook de sexy vrouwen worden buitengesloten of expres verkeerd ingewerkt. Die kunnen als een bedreiging worden gezien.”

Ze noemde me een mongool
Maaike (42) kwam vanwege een verhuizing op haar twaalfde in een nieuwe groep 8 terecht. Vrijwel meteen was ze het mikpunt. De meiden uit haar klas stonden om haar heen en riepen ‘mongool’. Heel wat jaren later kreeg ze met hetzelfde meidenvenijn te maken - in de vorm van collega’s die roddelden en haar bijvoorbeeld expres met Kerst én Oud en Nieuw voor een dienst lieten opdraaien. Een paar vrouwen maakten de dienst uit, een grote groep hield z’n mond. Maaike: “Op een keer kreeg ik van een collega per ongeluk een appje dat niet voor mij bedoeld was, maar wel over mij ging. Ze vond het belachelijk dat ik een dienst wilde ruilen en noemde me een mongool. Precies wat die meiden van vroeger ook tegen me hadden gezegd. Ik brak. Pas toen ik een halfjaar later thuis kwam te zitten van mijn werk, leerde ik van mijn psycholoog dat deze opmerkingen niet over mij gingen, maar over degene die ze uitte.”
Socioloog Mieke van Stigt: “Vergis je niet. Een meisje dat Queen Bee is, kan bijvoorbeeld heel onzeker zijn. Misschien is ze zelf wel gepest en heeft ze besloten dat haar dat niet nóg een keer gaat gebeuren.”
Wat kun je doen als je een negatieve, hiërarchische sfeer proeft? Mieke raadt aan om gelijkgezinden op te zoeken en het vrouwenvenijn verder bij de vrouwen in kwestie te houden. “Je kunt er een beetje omheen laveren. Bij pestgedrag kun je laten weten dat je het daar niet mee eens bent. Het liefst met een medestander zeg je: ‘Ho even, dit is niet oké.’” Patrica Bolwerk van Stop Pesten Nu vult aan dat weggaan soms de beste optie is. “Slachtoffers vinden dat niet fijn om te horen, dan worden zij immers gestraft, maar soms is het beter. Met een goede leidinggevende heb je veel minder kans op pestgedrag, maar als je de leidinggevende of directie niet mee hebt, is het vechten tegen de bierkaai en kun je beter op zoek gaan naar een organisatie met een gezonde bedrijfscultuur.”

Vrouwen in de kerk
Ook christelijke therapeut, schrijfster en spreekster Carianne Ros van totalbalance.nl komt meidenvenijn tegen. Carianne: “Dan krijg ik na een lezing bijvoorbeeld commentaar op mijn rok die te kort is of op hoe ik dingen heb gezegd. Degene van wie het commentaar afkomstig is, zegt dan dat ze het doet uit christenliefde, maar als de toon niet liefdevol is, komt het nogal veroordelend over.” De onderliggende gedachte achter meidenvenijn is eigenlijk dat vrouwen zo vaak bevestigd willen worden, denkt Carianne: “Ze pleasen heel wat af, willen graag laten zien hoe goed ze het voor elkaar hebben in de sociale contacten. Een goede moeder, nog wat kinderen bij Compassion. Een goede vriendin, en ook nog kerkelijk actief. Geweldig dat ze dat allemaal doen natuurlijk, als het maar echt uit liefde gedaan wordt. Er zijn ook veel vrouwen die opgaan in de onbewuste dienstbaarheid. Dan praat je over dingen doen als plicht. Dat verwachten ze van zichzelf, maar ook van anderen. ‘Heb je wel aan mijn verjaardag gedacht?,’ krijg je dan. Oftewel: ze letten op elkaar. In de kerk mag je meidenvenijn niet laten merken, want dat is niet christelijk, dus gebeurt dit onderhuids. We veroordelen iemands uiterlijk en vinden dat ook nog heel principieel. Tijdens de gebedsgroep bespreken we iemands keuzes en gaan er vervolgens voor bidden. Dit heet oordelen en heeft niks met liefde te maken.”

Blogger Shari Dacon (google Mean girls at church en je komt op sharidecon.com) noemt de Queen Bee’s in de kerk de Good church girls. Ze blogt (vrij vertaald): “Ze vloeken niet, drinken niet, schreeuwen nooit tegen de kinderen (waar anderen bij zijn). Ze vertellen vaak over hun gebedsleven. Hun Facebook staat vol met bemoedigende teksten of hoe geweldig hun leven is en hoe gezegend ze zich voelen. Niks mis mee. Maar het verschil zit ‘m in het doel hiervan. Zo’n good church girl laat haar christelijke gedrag zien omdat ze wil haar superioriteit wil laten zien. Dan gaat het niet alleen om haar schoonheid, intelligentie of sociale status, maar om haar godvruchtigheid.”

Waardevol
“In de kerk is nog een hoop werk te doen,” vindt Carianne Ros. “Meidenvenijn komt ten diepste voort uit oordelen. Een oordeel over jezelf en dus ook over de ander. Maar oordelen is gebaseerd op angst en niet op vertrouwen. Hoe komt het dat je jezelf niet waardevol vindt? Kind, je bent geliefd en vergeven. Als je zelf je waarde ziet als kind van God, heb je geen reden om een ander omlaag te halen. Dan ervaar je rust.”
Maaike durfde na maanden van therapie eindelijk te geloven dat ze waardevol was. Tijdens een teammeeting nam ze een dapper besluit en besloot ze om haar verhaal over haar pestverleden en de onveiligheid die ze binnen haar team ervoer voor te lezen. “Ik zie deze stap echt als Gods leiding. God ging met me mee.” Met haar kwetsbaarheid zette Maaike het hele team aan het denken. Zelfs die ene collega met de grote mond was er stil van.

Tekst: Maria van Beelen

Beeld: Studio Ping

Omwille van de privacy staan Anna en Maaike niet met hun echte namen in dit artikel.

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Iemand buitensluiten vermindert je geluksgevoel

Van buitengesloten worden ervaar je een fysieke pijn, blijkt uit onderzoeken. Maar ook als je zelf buitensluit, moet je een prijs betalen. Tijdens een onderzoek van de universiteit van Rochester (New York) moesten proefpersonen een bal naar andere spelers gooien. De ene groep deed dat naar iedereen, de andere groep mocht maar naar een select aantal gooien. Die laatste groep bleek zich na het ballen gooien beroerd te voelen en bovendien heel erg schuldig. Daarnaast gaven ze aan zich minder verbonden te voelen met anderen. En laat dat laatste nou net bevorderlijk zijn voor een geluksgevoel.