'Mensen die écht kunnen luisteren zijn zeldzaam geworden'

Kun jij je herinneren dat iemand echt naar je luisterde? En dan bedoel ik ook écht. Met onverdeelde aandacht, bewogenheid en liefde. Zonder wegkijkende ogen of een stiekeme blik op de klok. En vooral: zonder oordeel. Waardoor je wist: nu voel ik me echt gehoord en echt begrepen. Nu kan ik eindelijk mijn ziel openen en mijn hart laten zien. Wanneer was dat? Ik vraag het omdat het zeldzaam is, want mensen die zo kunnen luisteren zijn zeldzaam geworden.

Ik baal ervan als de ander na drie zinnen zegt: "O, dat heb ik ook!"

Je kunt daar een beetje last van hebben, zoals ik laatst. Dan baal je ervan dat je je verhaal wilt doen, maar dat de ander al na drie zinnen zegt: ‘O, dat heb ik ook!’ en dat je dan voor de zoveelste keer naar het verhaal van de ander zit te luisteren.

Je kunt er ook heel erg last van hebben, bijvoorbeeld in je relatie. Als jij en je partner elkaar niet meer begrijpen, alles verkeerd uitleggen, waardoor bijna ieder gesprek uitmondt in ruzie en je je wanhopig afvraagt hoe dat ooit weer goed moet komen.

Ook op het niveau van landen en volken kan slecht luisteren enorme gevolgen hebben. Zo was Gene Knudsen ervan overtuigd dat het conflict tussen Israëli’s en Palestijnen het gevolg was van verstoorde communicatie, van slecht luisteren. Regelmatig leidde zij ontmoetingen tussen beide volken waarbij ze de techniek van compassionate listening toepaste.

“Omdat mensen niet meer naar elkaar luisteren, zit mijn spreekkamer vol.” Dat zegt de bekende Belgische psychiater Dirk de Wachter. Het is de vloek van deze tijd dat mensen geen echte aandacht meer hebben voor elkaar. Ze zitten liever op hun telefoon dan dat ze elkaar aankijken en echt horen wat de ander zegt. Dat leidt tot eenzaamheid en verwijdering, relatieproblemen en conflicten. We zijn het luisteren verleerd en moeten ons weer heel bewust voornemen om de ander eens echt te laten uitpraten en tegelijkertijd ook echt te horen wat die ander nu precies wil zeggen.

“Ons luisteren is eigenlijk het continu interpreteren van wat iemand zegt,” vertelt contextueel therapeut Jaap van der Meiden. “We denken te snel te weten wat de ander gezegd heeft. Onze interpretaties zijn meestal niet goed, zeker niet in crisissituaties. Terwijl het juist dan heel belangrijk is dat je elkaar goed begrijpt.

Bij relatieproblemen en eigenlijk bij alle problemen tussen mensen is luisteren zonder te interpreteren cruciaal. Het helemaal uitluisteren van wat die ander nu echt bedoelt. Ieder mens moet de gelegenheid krijgen zich uit te spreken, dan doe je recht aan die persoon. Maar het is verrassend hoe snel mensen afgeleid worden doordat ze wat ze horen meteen gaan interpreteren. Dan zet de spreker van de weeromstuit de hakken in het zand door zich bij voorbaat al te verweren tegen de ander ‘die het wel weer niet zal begrijpen’. En zo is de vicieuze cirkel rond.”

Een vijand is iemand van wie je het verhaal nog niet gehoord hebt

Jaap van der Meiden ziet veel raakvlakken in de methode die hij toepast en compassionate listening van Knudsen: “Haar uitspraak ‘een vijand is iemand van wie je het verhaal nog niet gehoord hebt’, daar zou ik achter willen zetten: ‘maar tegen wie je al wel heel veel gesproken hebt’. Dus er gebeurt wel van alles, maar wat echt nodig is, is het hele verhaal te horen, omdat dat je helpt echt te begrijpen wat die ander te zeggen heeft. Dat wil niet zeggen dat je het ermee eens bent, maar dan heb je wel een gesprek over datgene waar het echt over moet gaan.”

Het cruciale element in compassionate listening wordt in de contextuele benadering ‘ethische verbeelding’ genoemd. Van der Meiden: “Dat betekent dat je zo luistert, dat je je probeert voor te stellen hoe het zou zijn om in de schoenen van de ander te staan. En dat vereist wel wat. Knudsen zegt: Je moet het om te beginnen echt willen. En dat betekent dat je iets van jezelf moet loslaten, tijdelijk in de wacht moet zetten. Te besluiten dat echt te willen, is al de helft van het proces. Je moet je eigen agenda even niet vooraan zetten, in de zin van: ik weet wel wat jij wilt of denkt of gaat zeggen. Want dat komt vaak neer op wantrouwen, terwijl je moet proberen vanuit vertrouwen te luisteren. En ook al voel je wel helemaal mee met de ander, denk dan niet te snel, en zeg het zeker niet hardop: ‘O dat heb ik ook!’ want dan projecteer je je eigen verhaal en je eigen verlangens op het verhaal dat die ander aan het vertellen is. Dan doe je de ander geen recht, want heel vaak is jouw verhaal niet hetzelfde verhaal als die van de ander.”

Van der Meiden laat echtparen in zijn spreekkamer vaak oefenen: “Ik noem dat een AA-BB-gesprek. De één zegt iets en de ander mag alleen maar teruggeven wat hij of zij denkt dat de ander gezegd heeft. Dus niet erover in gesprek gaan, maar alleen teruggeven. Dat werkt twee kanten op: je gaat ontdekken wat echt luisteren is en je merkt dat het vertrouwen geeft als je goed begrepen wordt. Maar dat is nog verrassend moeilijk! Het sleutelwoord is nieuwsgierigheid. Dus niet luisteren met het idee: wat ga ik terugzeggen? Maar: ik ben benieuwd naar wat die ander te vertellen heeft. Dus neutraal, niet veroordelend, niet interpreterend. Je wilt graag iets te weten komen. Dat is een andere houding dan wanneer je met de hakken in het zand luistert of denkt: ik moet wel een goed antwoord geven of met een oplossing komen. Op het moment dat je nieuwsgierig wordt naar de ander, ben je op zoek naar de goede intenties van de ander. Je hoopt iets te horen van het goede dat hij of zij bedoeld heeft.”

Blijf zoeken naar de goede intenties van de ander

Dus eigenlijk moet je ‘gewoon’ praatpaal zijn? De ander aanhoren, hem of haar eens helemaal uit laten praten, meer niet? Inderdaad, zegt Van der Meiden: “Dat werkt op zich al genezend en is in verwerkingsprocessen heel cruciaal. Het is al heel heilzaam voor de ander als jij alleen maar luistert. Zonder je ingewikkeld af te vragen wat je terug moet zeggen of wat een oplossing zou kunnen zijn. Hoe beter je dat doet, hoe beter het werkt. En dat betekent: niet te snel met een antwoord of een nieuwe vraag komen. Je moet het vooral niet te snel willen begrijpen. Wat heel goed werkt, is teruggeven: klopt het dat ik je dit hoor zeggen? Wat ook werkt is samenvatten. Dat helpt de ander om weer verder te gaan of om dat wat hij gezegd heeft bij te stellen. Sommige mensen hebben vragen nodig om het verhaal te kunnen vertellen. Niet iedereen praat makkelijk. Dus wat jij als luisteraar vooral moet doen, is nieuwsgierig blijven. Bekommer je ook niet om de waarheid, om wie er gelijk heeft. Dat doet er ten diepste niet toe, als je het hart van de ander maar ontmoet.”

Tekst: Theanne Boer