Hoe voorkom je dat liefde ‘lievig’ wordt?

Een van de naarste onderzoeken die ik ken, maar waar ik tegelijk het meest van heb geleerd, ging over de liefde. Een wetenschapper scheidde resusaapjes bij hun geboorte meteen van hun moeder en zette ze in een hok met twee poppen. In de jaren vijftig kon zoiets gewoon. De ene pop was een hard, metalen geval, maar met neptepels vol melk. Om de andere was een zachte, warme stof gewikkeld, het gezicht was iets aapachtiger, maar er waren geen tepels.

De aapjes kozen telkens de zachte nepmoeder zonder melk. Zozeer dat ze zelfs liever verhongerden dan die pop los te laten. ‘All you need is love’, zongen de Beatles – de aapjes wisten precies wat ze bedoelden. We kennen ook allemaal wel de verhalen over mensenbaby’s vroeger in weeshuizen die ruim te eten kregen, mooie bedjes hadden en keurig werden verschoond, maar verder niet werden aangeraakt en zich uiteindelijk dood huilden.

We zijn als die aapjes die hartstochtelijk zoeken naar contact

Meer dan wat ook hebben we liefde nodig. Wij zijn dat resusaapje. Wij zijn die weeskinderen. Zo zijn we geschapen, als wezens die hartstochtelijk zoeken naar contact, intimiteit, hechting. Ik heb het keer op keer gezien bij mensen die maar blijven worstelen in hun leven – telkens bleek er iets misgegaan in de liefde, vaak al heel vroeg.

Ga eens de contacten na die je hebt. Je belangrijkste collega’s. Vrienden. Familie. Buren. Waarschijnlijk kun je bij allemaal wel iets noemen wat mooier, milder, soepeler kan – liefdevoller. Stel dat dát zou lukken, wat zou je nog liever willen?

Als er iets is waarin we altijd kunnen blijven groeien, al zijn we honderd, dan is het de liefde. In de online training Verbeter je relaties ga ik uitvoerig in op de belemmeringen die je daarin kunt ervaren. In dit artikel zal ik inzoomen op een zo’n obstakel: liefde kan ‘lievig’ worden. We voelen ergens een jeuk bij het woord liefde. Misschien wel een stress. Want liefde lijkt te betekenen dat je de confrontatie vermijdt, dat anderen misschien wel over je grenzen gaan. Hoe voorkom je dat de liefde inderdaad soft wordt, ingedut, spanningsloos?

Liefde is verwelkomen

Eerst, wat is liefde eigenlijk? Daar zijn natuurlijk eindeloos veel definities van, vooral poëtische. In zekere zin zijn alle liefdesliedjes definities van de liefde. Een van de mooiste omschrijvingen wordt aan Augustinus toegeschreven, een vroegchristelijke denker: “Ik heb lief – ik wil dat jij er bent.” Oftewel, als je liefhebt, is de ander belangrijk voor je. De belangen van diegene worden deels jouw belangen. Wat die ander wil, gaat voor je meetellen in de afwegingen die je maakt. Van je romantische partner en je naaste familie, tot uiteindelijk elk contact dat je onderhoudt. Het verschilt per persoon in welke mate, maar je wilt weten hoe diegene denkt en wat diegene voelt, je gaat daar serieus rekening mee houden en je inzetten voor wat diegene wil.

Liefhebben is dus zoiets als verwelkomen. Je heet diegene in enige vorm welkom in jouw leven, in jouw overwegingen, in jouw hart. Een prachtig Joods woord hiervoor is zimzum. Dat gebruikten oude mystici om te omschrijven hoe God bij de schepping eerst nog alles vulde wat er was, want Hij was de enige, maar toen maakte Hij een soort holte in Zichzelf en dat werd het heelal. Dat doe je als je liefhebt. Je maakt een soort ruimte in jezelf voor die ander.

Meepraten, niet commanderen

Toch kunnen we de liefde ook als een bedreiging ervaren. We hebben het gevoel dat het ook ‘te’ kan worden. Liefde is verwelkomen, maar om een vergelijking te gebruiken: je laat niet iedereen bij jou logeren. En waarom eigenlijk niet? Stel je iemand voor die zeker niet van jou een nacht in jouw huis in de logeerkamer mag verblijven. Wat is het probleem? Dat is toch omdat er een risico aan die ander kleeft, dat jou of je huisgenoten tekort wordt gedaan of zelfs dat diegene hun iets aandoet?

Liefhebben is een democratie, geen dictatuur

Misschien overdrijf je daarin, maar het lijkt me op zich volkomen terecht dat je niet iedereen bij jou laat logeren. Want zo werkt het bij liefhebben. Je hebt ruimte in je hart voor veel mensen, veel mensen zijn belangrijk voor je en hun belangen tellen voor je mee, maar dat kan niet voor alles en iedereen – alleen God heeft daarvoor een groot genoeg hart. En soms is het dringen in je hart, soms wordt het daar te vol. Liefhebben betekent dat de dromen en idealen van de ander in jou gaan méépraten, niet dat die gaan commanderen. Andermans wensen zijn geen bevelen. Liefhebben is een democratie, geen dictatuur.

Liefde is waarheid

De beste methode om de liefde niet soft te laten worden, maar vitaal en pittig te houden, is de waarheid. Waarheid is het beste ‘liefdeselixer’ dat ik ken – ik bedoel het weer in brede zin, want liefhebben gaat over elk soort contact dat je hebt.

Dat is niet wat ons meestal verteld wordt. Geen ouwe koeien uit de sloot halen, zeggen we. Niet op elk slakje zout leggen, is het advies. Of nog wat scherper, liefhebben zou zijn dat je soms weleens moet wegkijken of zelfs iets met de ‘mantel der liefde’ moet bedekken. Overal is indirect de boodschap dat liefde en waarheid tegenstellingen zijn. Liefde kan niet al te veel waarheid aan. Als je écht wist wie ik was, denken we, dan zou je niet van me houden. En we vrezen dat als we echt álles over de ander weten, we lelijk over diegene gaan denken.

Het is precies andersom. Juist hoe meer je over iemand weet, hoe meer je van diegene gaat houden. Misschien de echte monsters uitgezonderd, maar die zijn sowieso uiterst zeldzaam; in het gewone leven ontmoeten we zeer, zeer zelden monsters. De mensen met wie we dagelijks omgaan, die hebben uiteraard hun vervelende kanten – jijzelf ook natuurlijk – maar hoe meer je over diegene weet, hoe meer je ook ontdekt dat diegene je raakt en je dierbaar wordt.

Als ik boos op iemand ben of geen liefde voor iemand voel, is mijn blik over diegene niet compleet, maar juist beperkt. Ik heb die persoon vastgepind op dat ene waar ik dan verontwaardigd over ben of me door bedreigd voel. Die hele persoon is die ene uitspraak of daad geworden. Dan moet ik méér over diegene gaan ontdekken. Dan merk ik vanzelf waar die ene nare uitspraak of stomme daad vandaan kwam. Dat diegene ook zijn of haar worstelingen en geschiedenis heeft. Dat er heel veel is wat we delen en bij elkaar herkennen.

Blijven zoeken en doorvragen

Dat betekent dus niet dat ik de pijn die ik voel, meteen weer moet bedelven onder allemaal begrip. Nee, juist niet. Het gaat om de héle waarheid. Dus ook over de pijn, de verontwaardiging, de schuld die er misschien wel is. En soms is het nodig dat dit echt lang blijft staan.

De liefde verdwijnt juist, heb ik keer op keer zien gebeuren, als we andermans fouten maar met de ‘mantel der liefde’ bedekken. Want we wéten gewoon dat het niet klopt, dat onze belangen er ook toe doen, dat we óók van onszelf moeten houden. Dus gaan we die ander steeds meer als een bedreiging zien en sluiten we ons hart juist voor diegene. Had Jezus niet gezegd, dat we onze naaste moesten liefhebben ‘als jezelf’? Dus niet ‘meer dan’ jezelf. Maar als onderdeel van wie jij bent, als deel van jouw overwegingen en je interne gesprek. En als jouw wensen serieus in de verdrukking komen, moeten die meer volume gaan innemen en meer tijd krijgen. Anders zie je niet de héle waarheid over jezelf en de anderen.

Het is de liefde waarvoor je gemaakt bent

Maar je liefde blijft vitaal als je blijft zoeken en doorvragen naar die héle waarheid, over jezelf en over de anderen. Niet blijven hameren op wat er misging – dat is niet de hele waarheid. Maar ook niet wegmoffelen wat er misging – dat is evenmin de hele waarheid. Hoe meer je over elkaar ontdekt, of het nu in de romantische liefde is of onder collega’s, buren, familie, vrienden, hoe meer je ontdekt waarmee je je kunt verbinden: dat je herkent, dat je raakt, dat je dierbaar wordt.

Liefde is zimzum: een ruimte scheppen voor de ander om te zijn. De echte ander. Niet de fantasieversie van de ander. En die is welkom in jou. Niet de fantasieversie van jou. En je zult het merken, hoe meer je blijft delen wie jij echt bent en graaft naar wie die ander echt is, hoe meer de liefde groeit. Dat kan niet anders. Want het is de liefde waarvoor je gemaakt bent.

Tekst: Reinier Sonneveld

Lees ook: Reinier Sonneveld over liefhebben: ‘Ruimte in je agenda, is ruimte in je hart’