Religie in oorlogstijd: een gaspedaal voor geweld

Een van de Duitsers, een begenadigd kunstenaar, schetste op een oud velletje papier met een stompje potlood een tafereel met Jezus aan het kruis. De soldaten werden zo geraakt door de afbeelding dat het ging fungeren als een icoon. De plek waar het papier vastgeprikt was, werd een kapel en de tijd dat men ernaar keek werd gebedstijd: om te rouwen, te smeken en te bidden om vrede. Dit bleef zo totdat de soldaten zich terugtrokken.

Dit verhaaltje is overgeleverd uit de hel van de Tweede Wereldoorlog. Het ontroert me. Over het verloop van deze oorlog in Oost-Europa en de gruwelijkheden die daar zijn gepleegd, zijn ondertussen bibliotheken volgeschreven. Het was een tijd waarin alle (mede)menselijkheid leek vergeten in een waan van racistisch en nationalistisch bloedvergieten.

En dan zo’n verhaaltje. Een poging van een klein clubje soldaten om de menselijkheid erin te houden. Als een handrem op het geweld: een tekening, een kapel. Een plek om te geloven en te hopen met de moed der wanhoop. Een plek om mens te zijn. Het waren nota bene Duitsers! Maar op dat moment vooral gewone jongens, door toeval op de verkeerde plek, op de verkeerde tijd, aan de verkeerde kant van de geschiedenis.

Ik moest hieraan denken, omdat religie en oorlog weer samen in het nieuws zijn vanwege Oekraïne. De motieven voor de oorlog hebben ook een religieuze lading. De Russischorthodoxe patriarch noemt het een heilige strijd tegen het decadente Westen en sanctioneert daarmee de oorlogshandelingen: de Russen, de laatste ware gelovigen en beschermers van het heilige rijk, voltrekken het oordeel Gods op een goddeloze vijand.

Het maakt de missie heilig en de soldaten meedogenloos: ze verpletteren Gods vijanden als kakkerlakken. Zo kan religie werken in oorlogstijd: als een gaspedaal voor het geweld. De christelijke geschiedenis is helaas vol van dergelijke verhalen die meestal op een bizar bloedbad uitliepen.
Ik bid voor soldaten met een religieuze handrem als men weer eens plankgas geeft.