Stephanies familie was fout in de Tweede Wereldoorlog: ‘Kwaad heeft een vertrouwd gezicht’

In 2019 zit Stephanie het programma Verborgen Verleden te kijken waarna ze geïnspireerd raakt om ook in haar familie te duiken. Ze googelt de naam van haar overgrootvader en ontdekt via een krantenartikel in het Parool dat deze Hendrik een NSB’er was en mogelijk het Achterhuis had verraden. “Mijn mond viel open. Ik wist dat hij uit de Jordaan kwam en groenteboer was, maar dit wist ik niet.” Ze stuurt het artikel naar haar moeder en zij bevestigt dat de man op de foto daadwerkelijk haar opa is. “Ze zei dat hij alleen lid was van de NSB, maar daar verder niks mee deed. Het was een lieve goede man.”

Fout in de oorlog

De nieuwsgierigheid naar haar familieleden groeit en Stephanie gaat op bezoek bij de fotograaf die nu in het pand van de groentewinkel van haar overgrootvader zit. Hij deed onderzoek naar de oude bewoners van het pand en komt met schokkende feiten. “Ze waren onder andere kampbewakers en waren écht fout.” Dit is een groot contrast met Stephanie die zichzelf een ‘deugneus’ noemt. “Ik eet plantaardig, heb een elektrische deelauto en ik stem zoveel mogelijk links, en ineens blijkt mijn familie fout te zijn.” Ze begint te twijfelen: “Ben ik in een oorlog nu eerder geneigd om ook fout te doen? Wie ben ik eigenlijk en wat zegt dit nieuws over mij?”

‘Ik voel mij verantwoordelijk om het verhaal te vertellen’

Vragen waar Stephanie onder andere door het schrijven van het boek ‘Het verraad van de Jordaan’ en het maken van de gelijknamige podcast, geleidelijk antwoord op krijgt. “Het gedrag van je voorouders zegt niks over jou. Ik ben niet verantwoordelijk voor hun daden, maar voel mij wel verantwoordelijk om hun verhaal te vertellen.” Wanneer je voorouders helden waren in de Tweede Wereldoorlog dan lijkt dat ook iets over jou te zeggen, dan straalt dat ook op jou af. Maar geldt dat ook als jouw voorouders de daders waren? Stephanie stelt van niet.  

Lees verder onder de foto.

De lelijke kant van de oorlog

Het is een stuk geschiedenis waar tot voor kort nooit over is gesproken. “Je gaat op een verjaardag niet vertellen dat je familie kampbewaarders waren”, zegt Stephanie. Vaak worden de verhalen van mensen die in het verzet zaten of onderduikers onderdak boden verteld, maar niet deze kant van de medaille. “Na tachtig jaar is het tijd om ook de lelijke kant van het verhaal te vertellen. Er zijn vier miljoen nazaten van mensen die in het archief staan [dat nu gedeeltelijk openbaar is red.], maar ze weten lang niet allemaal dat ze afstammen van mensen die fout waren in de oorlog.”

‘Het kwaad heeft voor mij een vertrouwd gezicht’

“Ik vind het heel goed dat de Tweede Wereldoorlog nog veel wordt genoemd en dat we het erover hebben. Mijn kinderen, ik heb twee zoons van 10 en 11, kennen niemand meer die de oorlog hebben meegemaakt. Aan de andere kant is het ook belangrijk dat we over dit praten”, zegt Stephanie. “Het slecht wordt vaak neergezet als een schreeuwende Duitser in uniform, maar het is ook een oud vrouwtje dat haar huisarts verraad, zoals mijn overgrootmoeder.”

De auteur en podcastmaker werkt zelf twee dagen per week als fondsenwerver bij Nationaal Monument Kamp Vught en het raakt haar wanneer ze langs de wagons komt waarmee Joden zijn gedeporteerd. “Ik moet nog wat eelt op mijn hart kweken, want als ik de verhalen hoor vanuit kamp Vught, denk ik: wat erg, mijn familie werkte hieraan mee. Het kwaad heeft voor mij een heel vertrouwd gezicht.”

Schaamte en ongemak op 4 en 5 mei

Schaamte en ongemak zijn twee emoties die Stephanie voelt rond 4 en 5 mei. “Tijdens de Dodenherdenking ben ik op Kamp Vught en dan praat ik veel met nabestaanden. Dan voel ik mij heel ongemakkelijk, want mijn familie heeft het gedaan. Het is confronterend, want er staat iemand voor je die het slachtoffer daarvan is.” Desondanks komen er mooie gesprekken uit voort. “Mensen zeggen dan: ik neem jou niks kwalijk. Ondanks dat ze zeggen: de kans is heel groot dat jouw familie, mijn familie op de trein heeft gezet.”

Op de Dodenherdenking worden de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdacht. “Ik denk aan de slachtoffers en schaam mij voor de rol die mijn familie heeft gespeeld daarin.” De gedachten tijdens de twee minuten stilte zijn intenser nu ze van haar familiegeschiedenis afweet. “Ik vind het niet erg om dat stukje schaamte bij mij te blijven dragen, zolang het maar niet mijn leven overneemt. Mijn oma ging er onder gebukt. De schaamte is grotendeels doorbroken doordat ik erover ben gaan praten, maar ik vind het niet erg als het nooit meer weggaat.”

Op 4 en 5 mei denkt Stephanie extra aan haar voorouders die “onlosmakelijk zij verbonden” aan deze dagen. “Mijn moeder vertelde dat deze periode als kind heel vervelend was omdat mijn oma dan altijd depressief en agressief werd. Nooit begreep ze waarom, totdat ik de geschiedenis blootlegde.”

Patronen doorbreken

Na tachtig jaar angst en ‘we mogen er niet over praten’ is het verhaal van Stephanies familie nu in de openbaarheid. “Als je ziet hoe wij er nu over praten, dat geeft mij hoop. Het is een soort heling. Dat zwijgen heeft zich een weg gevonden in onze familie en heeft intergenerationeel trauma veroorzaakt.” Stephanie doorbreekt deze naar eigen zeggen ‘giftige familietraditie’.

Beeld: Sander Veeneman, Sanset Pictures