Een heilig drankje? De ongemakkelijke waarheid over christendom en alcohol

Ik kan jou precies vertellen waar ik was toen ik voor het eerst alcohol tot me nam. Niet thuis, zoals een tiener die op zijn achttiende een glas bier van zijn vader krijgt en doet alsof het zijn eerste is. Niet op een schoolfeest, zoals een tiener die van een jongen uit een hogere klas een mixdrankje krijgt aangeboden. Ook niet op straat. Nee, het was in de gereformeerde kerk van mijn geboortedorp. Ik was nog geen tien. Het was onderdeel van een religieus ritueel.

Heiligheid en alcohol

Niet lang voor mijn geboorte was er door de kerkenraad besloten dat kinderen zouden worden toegelaten aan het Avondmaal. Een van de twee sacramenten voor protestanten (de andere is de doop), en dus een belangrijk moment in het kerkelijk leven. Het Avondmaal bestond voor iedere gelovige uit een stuk brood van een zilveren schaal, en een slok wijn uit een zilveren beker. Eens in de zoveel weken kreeg ik in mijn kindertijd dus de volgende combinatie voorgeschoteld: heiligheid en alcohol.

Als ik anno 2019 voorga in een kerk waar het Avondmaal wordt gevierd, is er meestal een alcoholvrije optie aanwezig. Soms schenkt men überhaupt geen echte wijn: in een van de kerken waar ik regelmatig kom mag ik het woord ‘wijn’ niet eens noemen tijdens de instellingswoorden. (Omdat ik het vertik om ‘druivensap’ te bezigen in sacrale teksten, zeg ik dan maar ‘vrucht van de wijnstok’). Wat mij betreft benadrukt dat alleen maar de ongemakkelijke waarheid die het christendom doortrekt: alcohol - reëel gezien niets minder dan een harddrug - zit in het DNA van onze religie.

600 liter wijn

Natuurlijk zijn er ook waarschuwingen tegen dronkenschap. Noach zoop zich klem toen hij de zondvloed had overleefd en dat lijkt de Bijbel niet zo’n goed idee te vinden. De eerste christenen werden voor bezopen aangezien, maar ontkenden met klem. Efeze heeft liever dat je je volgiet met de Heilige Geest dan met drank. En zo zijn er nog wat spreuken.

Dat soort tegengeluid vind ik maar magertjes. De argumenten vóór alcohol zijn veel uitbundiger aanwezig. Voor de grap moet je bijvoorbeeld eens nagaan wat het eerste wonder van Jezus was. Inderdaad, de Heiland fabriceerde nog voor de Bergrede 600 liter wijn. Of lees hier hoe de profeet Jesaja de hemel voor zich zag. ‘Uitgelezen gerechten en belegen wijnen, een feestmaal rijk aan merg en vet, met pure, rijpe wijnen’. En had hij al gezegd dat er ook wijn zou zijn? Voor de bierliefhebbers: nieuwe Bijbelvertalingen hebben sinds kort ook gegiste drank in de aanbieding.

Dit alles leidt dan tot het iconische beeld van het Laatste Avondmaal, waarin Jezus zijn leerlingen opdraagt om - wat ze verder ook gaan doen - hoe dan ook voor altijd samen wijn te blijven drinken tot zijn nagedachtenis. Zeker, de wijn die ze toen dronken was een stuk minder sterk, maar toch…

Mooie erfenis…

Elke grote religie heeft invloed op de cultuur waarin ze dominant is. Daar zitten goede en minder goede elementen in. Volgens mij is de christelijke invloed op de landen waar de kerk groot is (geweest) negatief in alcoholisch opzicht. Om dat te stutten verwijs ik je naar de ranglijsten van landen qua alcoholconsumptie per inwoner. Je vindt misschien één land zonder christelijke wortels in de top 30 en dat is Zuid-Korea. Verder blinken van oorsprong katholieke, protestante en oosters-orthodoxe landen uit in de drankstatistieken. Is dat toeval? Ik denk eerlijk gezegd van niet.

Alcohol hangt samen met (seksueel) geweld, (verkeers)onveiligheid en ook een heleboel gezondheidsklachten. Een schaars positief effect is wellicht dat je er wat loslippiger van wordt, maar christenen zíjn al zo goed met het woord. En je wordt er vrolijk van, zoals onze kerkvader C.S. Lewis zei in zijn bekende citaat dat een goede fles port hem meer vreugde gaf dan Jezus. Maar ook hij koos in die concurrentiestrijd uiteindelijk toch liever voor ’t geloof. 

Hoe het ook zij, alcohol zou zonder meer verboden worden, als we het nu pas zouden uitvinden. Maar dat is nu eenmaal niet het geval: het was er al in de oertijd. Het vond een weg naar de Bijbel en naar het christelijk geloof. Dat is de erfenis waarmee wij nu zitten. Elke Witte Donderdag, elke Jezusfilm, elke keer dat een kind merkt dat er iets bijzonders, iets verhevens gebeurt in de kerk vloeit er wijn (of iets dat naar wijn verwijst). Nu Nederland geseculariseerd is, zijn de kerkelijke aspecten eruit, maar is de alcohol als residu overgebleven. Loop naar buiten na je landing op Schiphol en je stuit op grote reclames voor twee verschillende biermerken – dat is wie wij zijn, dat is waarmee we ons associëren.

'Het is tijd om het gesprek aan te gaan over alcoholgebruik in ons land.'

Als de kerk onverhoopt heeft meegeholpen alcohol salonfähig te maken in onze cultuur. Als de kerk pretendeert mee te kunnen praten over alles wat onze maatschappij ten diepste beroert. Als de kerk het mede te doen is om het welzijn van de hele samenleving, gelovig of ongelovig…

Dan is het tijd om het gesprek aan te gaan over alcoholgebruik in ons land.

Kan de kerk Dry January een extra impuls geven, ook door alternatieve Avondmaalsvieringen? Kan de kerk de Vastentijd nog eens extra onder de aandacht brengen, inclusief de traditionele gedachte dat carnaval onder meer een afscheid van de drank is voor veertig dagen? Kan de kerk weer extra waardering gaan preken voor geheelonthouders, periodieke onthouding en Anonieme Alcoholisten? Het zou niet alleen een sierlijke beweging zijn, maar ook een in te lossen schuld.

**
Alain schreef dit blog tijdens het nuttigen van een ‘Rochefort 10’. Op de website van de brouwer staat: Om werkelijk te beminnen, moet men helemaal van zichzelf loskomen en zijn hart tot God wenden in het gebed en tot de anderen in broederlijke naastenliefde. Zichzelf vergeten om zich enkel te richten op God en op de anderen: dat gaat niet vanzelf. 'De egoïstische neigingen van het vlees' waarover de heilige Paulus spreekt, werken het vuur van het hart voortdurend tegen.

In januari hoopt Alain zelf deze neigingen van het vlees te lijf te gaan door een maand geen alcohol te drinken.