Vasten: je leegmaken voor God

PKN-predikant Idelette Otten (54) vast al vijftien jaar. Lange tijd vonden mensen om haar heen het maar niks, vertelt Idelette. “Als ik het ter sprake bracht, hoorde ik gelijk verhalen over het vastentrommeltje van de rooms-katholieken. Zo’n trommeltje waarin ze doordeweeks in de vastentijd lekkernijen bewaarden die ze dan op zondag opaten. Protestanten hadden weinig met deze ‘schijnheiligheid’. Net zo min als met de ramadan van de moslims. Is dat nu vasten: de hele dag niets eten om ’s avonds uitgebreid te schransen?”

Zeer bijbels

Denk jij ook dat vasten hier alleen iets voor moslims of katholieken is? Nou, echt niet! Voor joden is het bijvoorbeeld de normaalste zaak van de wereld, net als voor veel christenen wereldwijd. Alleen in de westerse wereld lieten we het lange tijd versloffen, terwijl het juist iets heel bijbels is. Lees Joël 2:12-13 maar eens, of Daniël 10:2-3, 1 Koningen 19:8, Exodus 34:28, Matteüs 4:1-1 1. Overal vind je er verwijzingen naar. Je vastte om je te verootmoedigen, om terug te keren naar God, een dringend gebed te onderstrepen, je voor te bereiden op een bepaalde taak en ook bijvoorbeeld om te rouwen. Het bekendste voorbeeld van iemand die vast is natuurlijk Jezus zelf, die veertig dagen niet at en dronk in de woestijn om de verleidingen van de duivel te kunnen weerstaan. 

Anselm Grün 

Vasten is tegenwoordig in opkomst. En aardig ook, constateerde het Reformatorisch Dagbladonlangs na een online enquête onder haar achterban. Bijna 40% van de deelnemers aan de enquête bleek ‘de praktijk van het vasten’ te kennen. Volgens de Duitse monnik Anselm Grün is die grote belangstelling makkelijk te verklaren. Vasten sluit naadloos aan bij een groeiende behoefte van mensen om bewuster en duurzamer te leven. Een verlangen ook naar innerlijke vrijheid. “Het is een tegencultuur tegen alle overdaad.”

Sapjes, thee en water

Anneke Kralt (59) vast heel bewust met sapjes, thee en water. Ze doet dat samen met haar man tijdens een jaarlijkse groepsretraite van drie dagen. Het is volgens haar makkelijk vol te houden. “Nou scheelt het wel als je je goed voorbereidt. Een paar dagen van te voren drink ik al geen koffie meer, laat chocolade staan en eet lichte maaltijden. Als je dat doet, heb je minder kans dat je hoofdpijn krijgt of lichamelijk beroerd wordt. Ik vind het eigenlijk wel heel relaxt om me niet druk te hoeven maken over het eten, voor mij is zo’n retraite elk jaar weer een feest.”

Eenvoudig beginnen

Je hoeft overigens niet altijd gelijk een diehard vaster te worden. Dat is zeker niet slim als je zwanger bent, borstvoeding geeft, aan een eetstoornis lijdt of diabetes of een andere ziekte hebt. Bedenk dat je ook heel eenvoudig kunt beginnen door bepaalde prikkels te vermijden in je dagelijks leven. Denk bijvoorbeeld aan een dag of een paar dagen per week geen snelle suikers gebruiken, de auto laten staan of de televisie uit te laten. 

Zo versobert Sarah Heideman (31) al zes jaar lang een aantal weken per jaar haar leven door telefoon en sociale media zo weinig mogelijk te gebruiken. “Een tijdje niet of weinig eten is geen optie voor mij. Ik heb drie kleine kinderen en geef nog borstvoeding. Ik kan er natuurlijk voor kiezen niet te snoepen of chips te laten staan, maar dat is te makkelijk. Het moet me wel iets kosten, vind ik. Nu ben ik redelijk verkleefd aan mijn mobieltje en daarom is dit voor mij een goed alternatief.”

Veertigdagentijd

Er zijn dus veel manieren om te versoberen, maar ook de periode en de duur kunnen variëren. De bekendste periode om te vasten is de veertigdagentijd, als voorbereiding op Pasen. Je staat dan bewust stil bij het lijden van Jezus. Veel katholieken, maar zoetjesaan ook steeds meer protestanten, halen een askruisje om die tijd symbolisch in te luiden. Je vast - met uitzondering van de zondagen – tot de zaterdag voor Pasen, ofwel Stille Zaterdag. 

Maar vasten hoef je zeker niet te beperken tot deze veertig dagen. Idelette past haar levensstijl aan voor Pasen, maar ook tijdens de adventstijd en wekelijks elke maandag en donderdag. “Ik ervaar dat niet als iets zurigs of zuinigs, maar juist als een goede voorbereiding op het feest. De zondag, Pasen, kerst.

Vasten maakt me extra dankbaar voor wat ik heb en ik toon me solidair met mensen die het veel minder goed hebben. We vinden het in het rijke Westen zo normaal dat we alles kunnen eten en kopen wat we willen. Dat onze koelkast altijd is gevuld. Ik hoorde zangeres Wende Snijders ooit iets zingen wat me heel erg raakte. ‘Ik zit gebeiteld in dit paradijs, toch ben ik gierig in mijn dankbaarheid.’”

Grote schoonmaak

Vasten kun je zien als een grote schoonmaak voor geest, ziel en lichaam. Je maakt jezelf leeg en creëert ruimte voor God. Het mooie is dat zelfs dat de kleinste veranderingen in je levensstijl al grote resultaten geven. Je merkt dan al vaak hoe gebonden je bent aan bepaalde verleidingen. “We jachten van de ene afspraak naar de andere en vervreemden daardoor steeds meer van de bodem van onze ziel”, benadrukt Anselm Grün. “Sommigen stoppen zich ook vol met eten en drinken. Zodra ze leegte voelen, moeten ze iets eten.”

Door te versoberen stap je uit je comfortzone en datlevert je volgens Anneke veel op. Zeker als je het combineert met bidden, de Bijbel lezen, lofprijzing. “Je haalt iets weg en laat God als het ware die ruimte vullen. En je merkt dat als jij nadert tot God, Hij tot jou nadert. Elke retraite geeft me daarom weer zicht op een stukje hemel. Ik maak de meest verrassende dingen mee.

Wat ik nooit vergeet: mijn man en ik kwamen een keer thuis na een retraite en merkten dat er was ingebroken. We misten heel dierbare dingen, zoals de ringen van mijn moeder. Ik was een moment verdrietig en boos, maar ik kon het toch snel loslaten en overgeven aan God. Heel bijzonder was ook dat de inbrekers een potje met bijbelteksten hadden omgekeerd op ons bed en er één kaartje met de tekst naar boven lag. Er stond op: ‘Roep Mij aan in de dag van benauwdheid; Ik zal u eruit helpen en u zult Mij eren.’ Het maakt zo’n indruk op me. Ik zie dat echt als een teken van God.”

Je mag uitdelen

Vasten betekent loslaten op veel fronten. Je verleidingen, alles wat je bindt. Maar je kunt het tegelijkertijd ervaren als een periode waarin je mag uitdelen van alles wat je krijgt van God. Door het geld dat je uitspaart met minder of niet eten bijvoorbeeld aan een goed doel te geven. Door waar nodig hulp en/of een luisterend oor te bieden. Of door schoon schip te maken. “Juist als ik vast probeer ik op mensen af te stappen met wie ik moeite heb”, vertelt Idelette. “Zo was er een vrouw die al jaren niet meer in de kerk kwam. Ik zag er enorm tegenop om naar haar toe te gaan, toch heb ik haar gebeld en uiteindelijk hadden we een goed gesprek. Achteraf was ik daar zo dankbaar voor, want vrij kort na mijn bezoek overleed ze.”

Confronterend

O ja, vergis je niet: vasten kan zeker confronterend zijn. Ruth Alkema (44) vastte twee jaar geleden tijdens een burn-out en kwam zichzelf keihard tegen. “Er vielen afleidingen weg en ik voelde zo veel pijn. Ik ontdekte dat ik echt deskundige hulp nodig had om bepaalde dingen te verwerken. Het was heftig ja, toch heeft het me veel gebracht. Als mens wil je vaak gelijk wegvluchten van het lijden, dat van jezelf, dat van de ander, maar dat maakt ons eenzaam. Vasten is voor mij een training om pijn te gebruiken als een opening voor God. De honger wordt een signaal om mijn verlangen naar God uit te spreken, en open te staan voor wat Hij geeft. Dit werkt ook door in hoe ik omga met het lijden van anderen. Het heeft mijn leven verrijkt.” 

Zes tips om te beginnen met vasten:

• Start klein, bijvoorbeeld door bepaalde prikkels te vermijden.  Beperk bijvoorbeeld het gebruik van je mobiel, je computer, je televisie. 
• Ga eens een dag of een paar dagen mildvasten. Geen vlees, alcohol, koffie of snelle suikers. 
• Zie vasten niet als een straf, maar als een voorrecht. 
• Kies je voor een periode streng vasten, doe dit dan liever de eerste keer onder begeleiding. 
• Vast samen met iemand, dan kun je elkaar aan- en bemoedigen.
• Vast je thuis? Creëer een plekje waar je je regelmatig in stilte kunt terugtrekken en God zoekt.

Lees ook: Vasten: dat smaakt naar meer!

Tekst: Mariëtte Woudenberg