Wat gebeurt er als je de onrust niet meer ontloopt, maar juist onder ogen komt?

Alle ellende van de wereld, merkt de denker Blaise Pascal in zijn Pensées op, komt voort uit het feit dat de mens niet rustig alleen in zijn kamer kan blijven zitten.

O? Is dat de reden waarom de muren soms op me afkomen, de stoel onder me deint als een losgeslagen schip?

Net als iedereen moet ik in deze tijd van beperkingen thuis blijven. Een bezoekje afleggen, naar een concert of de kerk gaan, is nauwelijks mogelijk. Er zijn mensen die dat niet erg vinden maar velen krijgen last van onrust, zelfs angsten en depressies.  

Zelf schommel ik daar een beetje tussenin. Enerzijds geniet ik wel van deze stille tijd, anderzijds jeukt er een vreemde ongedurigheid in mij. Die onrust, zegt Pascal, heeft te maken met het feit dat ik niet meer weg kan lopen van mijzelf. Want we willen onszelf vergeten in ons werk en vermaak. Of in onze smartphone (die er overigens zonder supernerd Pascal niet was geweest).

Onszelf vergeten lukt doorgaans zo goed dat we zelfs vergeten dat we proberen onszelf te vergeten. Dit is de reden waarom er mensen zijn die zich niet in Pascal (of in deze blog) herkennen.

Weten dat je sterfelijk bent

Wat is er aan de hand? Wanneer ik geen afleiding heb, kom ik mezelf tegen. Een zak met bloed en botten, zoals Luther droog opmerkte. Ik word me bewust dat er aan mijn stoel een kaartje bengelt met daarop: ‘Enkele reis dood’. Dat geeft onrust, zodat ik wil vluchten in allerlei drukte. Weg van mijn stoel, weg van mijzelf.

Pas op, want dan begint de ellende pas goed, waarschuwt Pascal. Dan werken we bijvoorbeeld niet alleen om brood te verdienen, maar vooral om onze sterfelijkheid te vergeten. Onze prestaties moeten bewijzen dat we groot en onkwetsbaar zijn. We grijpen te hoog en raken in een kramp, wat kan leiden tot een burn-out. De bijbelse term ‘zonde’ (hamartia) is wat dat betreft het meest therapeutische woord dat er bestaat. Het zegt dat we onze bestemming missen als mens. Mensen zijn immers geen alleskunners maar beperkte schepselen. Best ontroerend eigenlijk, als je er zonder oordeel naar kijkt.

Wie gedwongen thuis zit, kan de onrust niet meer ontlopen en moet die onder ogen zien.

Wie gedwongen thuis zit, kan de onrust niet meer ontlopen en moet die onder ogen zien. Pittig. Als we echter volhouden kan onze ongedurigheid een spirituele leermeester worden. Die drukt ons met de neus op het kaartje dat aan onze stoel hangt: ‘Enkele reis dood’.

Wat er dan kan gebeuren is niet goed na te vertellen, zoals Pascal zelf over zijn beroemde godservaring alleen wat kon krabbelen. Als we namelijk tot in onze vleselijke tenen beseffen dat we eindige schepselen zijn, komt de oneindige Schepper dichterbij. Het kaartje slaat om. Wat staat er op de andere kant? ‘Enkele reis Leven’.

Hee, mijn stoel zit beter dan ooit.