Wat is de essentie van vrijheid?

‘De boom van kennis van goed en kwaad’ betekent zoveel als alomvattende kennis. Vergelijk het bijvoorbeeld met de uitdrukking dat God ‘de Alfa en de Omega’ is, uit het boek Openbaring. Dat betekent dat God de hele geschiedenis omvat. Niet alleen begin en eind, maar het hele leven. De allesomvattende kennis van goed en kwaad is de mens niet gegeven. Er zit dus een duidelijke symboliek in dat verbod om te eten van deze boom. Daarom lezen we dat Eva zag dat ze door het eten van de vrucht van die boom verstandig zou worden.

Zonder grip

Kennis is in de Bijbel veel meer dan alleen intellectuele kennis. Je leeft als mens op één plaats, als lid van één familie en van één volk. Je hebt jouw unieke DNA meegekregen, jouw lichaam en jouw ziel, met hun eigen mogelijkheden. Maar er zijn dus ook vele mogelijkheden die anderen wél hebben, maar die niet voor jou zijn weggelegd. En ook je inzicht kent zijn grenzen. Antwoord op alle vragen is de mens niet gegeven. Daarvoor is het leven, de schepping die ons omringt, veel te omvangrijk. Mens-zijn betekent: je beperking aanvaarden. Mens-zijn betekent: je aan het leven toevertrouwen zonder alles te be-grijpen, zonder grip op alles te hebben.

En precies dat is de reden waarom de slang probeert wantrouwen te zaaien. Heeft God de mens wel genoeg gegeven om de opdracht van het leven te aanvaarden? Kun je je zomaar aan God en aan het leven toevertrouwen als je niet alles kunt wat je zou willen en niet alles kent wat je zou willen weten?

In vertrouwen te leven

Je kunt je afvragen waarom de slang Eva aanspreekt. In ieder geval stond Adam bij haar en heeft hij geen enkel verzet geboden. De ontsporing begint bij wat wij toelaten in onze gedachten en harten. Hoe heilzaam is het om je hart te voeden met woorden van vertrouwen…

De invloed van mensen en hun daden reikt heel ver

Voordat Adam en Eva gehoor gaven aan de slang, waren ze naakt zonder schaamte. ‘Naakt’ staat hier voor transparantie. Adam en Eva hebben niets voor elkaar te verbergen, weten zich veilig bij elkaar. Zodra ze het wantrouwen hun hart laten binnenglippen, verdwijnt die openheid. Ook elkaar kunnen wij nooit helemaal kennen, be-grijpen. Ook naar elkaar toe mogen wij leven in vertrouwen.

Als wij mensen als kleine, hulpeloze wezentjes geboren worden, vertrouwen we ons restloos toe aan onze ouders. Dat geeft kinderen die speciale vrijheid van leven, waar je later weleens jaloers op kunt zijn. En daarom heeft Jezus gezegd dat we moeten worden als de kinderen. Om echt vrij te zijn, moet er in ons leven antwoord komen op de vraag of wij het aandurven om in vertrouwen te leven. Of wij reden hebben om in goed vertrouwen de toekomst tegemoet te gaan. Jezus zegt tegen de mensen: je geloof heeft je behouden, je vertrouwen is je redding.

Voortdurend keuzes maken

Wat is de essentie van vrijheid? Betekent het dat je kunt doen en laten wat je maar wilt? Als wij eten, drinken en reizen zoveel als we hier in het rijke Westen kunnen, benadelen we niet alleen de mensen in de armere delen van deze wereld, maar ook de generaties die na ons op de planeet aarde zullen leven. Een mens te zijn op aarde is voortdurend keuzes maken, en je hoe langer hoe meer bewust zijn van de gevolgen daarvan!

Daarom lezen we in Genesis 3 over de gevolgen van de verkeerde keuze die Adam en Eva hebben gemaakt. Eva, jij zult die gevolgen merken bij het krijgen van kinderen en het samenleven met je man. Adam, jij merkt het op jouw terrein bij het bewerken van de akker en het verdienen van je brood.

Goede werken

Dat is de bijzondere plek die de mens heeft in de schepping. Mensen staan op een bepaalde manier tussen God en de rest van de schepping in. En de invloed van mensen en hun daden reikt heel ver, verder dan je zo kunt uitleggen. Het Hebreeuwse woord voor mens is ‘adam’ en het Hebreeuwse woord voor akker ‘adama’. Zo tekent de Bijbel hoe mens en akker bij elkaar horen, hoe mens en wereld verweven zijn. Mensen lopen niet ‘los’ op aarde rond. Vandaar dat in Genesis 3 zo heftig gesproken wordt over de vloek, de diepe doorwerking van menselijk kwaad.

Echte vrijheid staat niet gelijk aan leven zonder verantwoordelijkheid en bezinning

Toch valt de straf die God oplegt ook weer mee. God had tegen Adam gezegd: als je eet van de verboden boom, zul je onherroepelijk sterven. Zo is dat met waarschuwingen, toch? Als je iemand waarschuwt, zeg je nooit: nou ja, als je het toch doet, valt het misschien wel mee. Bijbelse waarschuwingen dragen altijd ernst in zich.

Maar als mensen ondanks waarschuwingen toch op een dwaalspoor raken, blijkt dat God nooit loslaat wat Zijn hand begon. Adam en Eva ervaren de gevolgen van hun daden op zo’n manier dat de crisis hen motiveert tot gedragsverandering, maar niet dat ze er totaal moedeloos van worden. Want ze mogen verder met hun leven. Daarom sluit het gedeelte hoopvol af: Eva wordt moeder van alle levenden en God de Heer maakt kleding voor de mens, nu die zijn naaktheid niet meer verdragen kan. Hoewel kleding dus een gevolg van de zonde is, wordt verderop in de Bijbel over kleding gesproken als iets heel moois. Dat kan dus ook nog, dat God zelfs het kwade op de een of andere manier doet meewerken ten goede.

Met vallen en opstaan

Als het Nieuwe Testament spreekt over de christelijke vrijheid, het leven waarin ‘geen veroordeling meer is’, wordt niet bedoeld dat onze verkeerde keuzes geen schadelijke gevolgen meer hebben. Echte vrijheid staat niet gelijk aan leven zonder verantwoordelijkheid en bezinning. Dan zouden we ophouden ‘een mens te zijn op aarde’. De christelijke vrijheid is de ruimte om als kinderen van God met vallen en opstaan de lessen van het leven te leren. De kostbare ruimte om fouten te maken, zonder angst. Maar fouten blijven fouten, en daarom hoort er ook bij dat we ervan moeten blijven leren. Er schuilen kostbare lessen in.

Tekst: Henk Mijnders 
Beeld: Gerdien van Delft-Rebel