Zelf je levenseinde bepalen: moet kunnen of niet?

Er zijn mensen die elke dag wachten op de dood. Ze weten dat het onherroepelijk komen gaat, want er is geen kans op herstel of verbetering. Het gevoel van machteloosheid kan dan overweldigend zijn. Het veroorzaakt, naast het lichamelijke lijden waar vaak sprake van is, ook psychisch lijden.  Als de middelen er zijn om vroegtijdig en op pijnloze wijze mijn leven te beëindigen, waarom dan nog lijdzaam afwachten tot het moment daar is? Net als een medische behandeling een vorm van ingrijpen is, maar dan om het leven te verlengen, mag ik dan ook ingrijpen om mijn leven te verkorten, te beëindigen? Invoelbare vragen. Of niet? In dit artikel komen achtereenvolgens ter sprake: • Wat euthanasie precies is
• Voltooid leven
• Euthanasie: een recht?
• Christen zijn en euthanasie
• Marjannes eigen ervaringen
• Meer lezen

Wat euthanasie precies is

Om te begrijpen waar euthanasie over gaat, is het goed om deze te onderscheiden van andere beslissingen die een arts soms moet nemen in de laatste levensfase. Voorbeelden hiervan zijn palliatieve sedatie, pijnbestrijding met als neveneffect een bespoediging van het overlijden, versterven door te stoppen met eten en drinken, of het staken of nalaten van een medische behandeling.Euthanasie onderscheidt zich omdat het hier gaat om actief levensbeëindigend handelen. Versterving (stoppen met eten en drinken) en palliatieve sedatie zijn vormen van wat men eerder wel passieve euthanasie noemde. Maar dit is een woord dat niet meer gebruikt wordt. Volgens de wet is euthanasie (actief levensbeëindigend handelen) gerechtvaardigd als is voldaan aan de zorgvuldigheidseisen. Er moet sprake zijn van:

1. Een vrijwillig en weloverwogen verzoek
2. Uitzichtloos en ondraaglijk lijden
3. Goede voorlichting aan de patiënt
4. Overtuiging van geen redelijk alternatief
5. Consultatie (SCEN arts)
6. Medisch zorgvuldige uitvoering (richtlijn KNMG/KNMP)

Voltooid leven

Het moet bij euthanasie altijd gaan om een medische geclassificeerde ziekte of aandoening (lichamelijk of psychisch). De huidige discussie rondom voltooid leven staat in die zin dus volkomen los van het euthanasie vraagstuk. Bij ‘voltooid leven’ gaat het om het leven als voltooid ervaren zonder dat er sprake hoeft te zijn van een ziekte of aandoening. Er is dan sprake van levensmoeheid, waardoor iemand op een gegeven moment kan lijden aan het leven en eruit wil stappen. De discussie is of de overheid dan hulp bij zelfdoding zou moeten faciliteren. Hier is heel veel over te zeggen, maar omdat het een andere discussie betreft, gaan we er hier niet op in.

Euthanasie: een recht?

Euthanasie is geen afdwingbaar recht. Hoewel mensen tegenwoordig wel denken dat ze recht hebben op euthanasie. Er kan een ‘nee’ worden verkocht. Dit is echter een theoretische kwestie.

Als men het echt wil, maar de eigen huisarts wil het niet uitvoeren, omdat hij of zij gewetensbezwaarde is, of er in zijn of haar ogen onvoldoende grond is, dan vindt men meestal een andere arts die het wil doen. Bovendien is er nu ook de levenseindekliniek, waar men bijna altijd terecht kan. 

Christen zijn en euthanasie

Voor gelovige mensen spelen de begrippen ‘eerbied voor het leven’ en ‘heiligheid van het leven’ een grote rol. Het gaat hierbij niet eens zozeer om eerbied voor het leven op zich, als wel om eerbied voor de gever van het leven, God de Schepper. Het leven is een geschenk van God. Deze geloofsopvatting kan op verschillende manieren worden geïnterpreteerd:

• Sommigen vinden het een belediging van de Schepper als we niet tot het uiterste gaan om het leven te beschermen en te bewaren. Hieruit volgt dat mensen niet vrijwillig afstand mogen doen van het leven door het actief te beëindigen. Het is echter niet nodig een onafwendbare dood in de weg te staan. Afzien van een behandeling wordt daarom niet afgewezen.
• Een wat verdergaande opvatting is dat mensen nooit mogen ingrijpen in Gods voorzienigheid of lotsbeschikking. Alles wat er in ons leven gebeurt, is van te voren door God bepaald. En als mens moet je hierin berusten en niet zelf de regie willen nemen over leven of sterven. Euthanasie of hulp bij zelfdoding zijn uit den boze. Soms kan zelfs het afzien van een behandeling of stoppen met een al gestarte behandeling problematisch zijn. In bepaalde orthodox protestantse kringen wordt alles wat maar lijkt op zelfbeschikking verworpen. Echter als een professional, zoals een arts, stelt dat een bepaalde behandeling medisch zinloos is, dan wordt dit vaak wel geaccepteerd.
• Er zijn ook christenen, die de overtuiging dat het leven een geschenk van God is, niet in tegenspraak zien met de eigen verantwoordelijkheid van de mens. Via de gezondheidszorg en medische wetenschap beschikken wij voortdurend over ons bestaan. Niet het beschikken over leven en dood wordt veroordeeld, maar het willekeurig beschikken, het gemakkelijk doden, het onzorgvuldig omgaan met mensenlevens. Als mensen uitzichtloos en ondraaglijk lijden en na zorgvuldig beraad tot de overtuiging komen dat ze niet verder willen leven, dan moet serieus op hun vraag ingegaan worden.

Persoonlijke ervaring Marjanne

Persoonlijk kan ik mij in deze laatste opvatting wel vinden. Al wil ik daar wel een belangrijke kanttekening bij plaatsen. En die komt vooral voort uit mijn eigen ‘ervaring’. Ervaring tussen aanhalingstekens, want het blijft iets waar ik van een afstand bij betrokken ben.  In mijn werk als geestelijk verzorger in een verpleeghuis en hospice, kom ik regelmatig in aanraking met een verzoek om euthanasie. Hoewel ik zo’n wens in veel gevallen heel invoelbaar vind, heb ik in de praktijk ook ontdekt dat er (misschien wel voldoende) goede alternatieven zijn voor euthanasie. Dit geldt in ieder geval voor hen die lijden aan somatische klachten, al komen daar natuurlijk psychische klachten bij kijken. Juist dat laatste is waar de moeite het vaakst ligt. Het wachten op de dood wat psychisch lijden kan veroorzaken. En de wens om de eigen regie te behouden. In deze tijd, waarin de waarden zelfontplooiing en zelfbeschikking hoog in het vaandel staan, en afhankelijkheid en kwetsbaarheid juist een negatieve lading hebben, is het voor velen niet meer dan vanzelfsprekend om het moment van sterven (waar mogelijk) in eigen hand te houden. Daarnaast kan het zo zijn dat iemand een bepaald beeld heeft van het natuurlijke stervensproces, dat hem of haar schrik aanjaagt. Bijvoorbeeld door een erg negatieve ervaring met de dood bij iemand die hem of haar dierbaar was. Dan kan het belangrijk zijn om dat beeld bij te stellen. Door goed in gesprek te gaan over de mogelijkheden van pijnbestrijding en evt. palliatieve sedatie. Al is dit laatste enkel toegestaan als duidelijk is dat iemand binnen twee weken zal komen te overlijden.  In ieder geval is pijnbestrijding erg ver gevorderd. Willen we het de uitvoerende arts daarom wel aandoen om levensbeëindigend te handelen als er andere middelen zijn om het lijden te verzachten. Of is het vanwege het psychische lijden dan toch verantwoord? Maar wat is de aard van het psychische lijden? En wat kan psychosociale en geestelijke begeleiding daarin nog betekenen?  Met deze vragen wil ik dit artikeltje afronden. Het gesprek gaat verder. En laten we dat vooral doen, in gesprek blijven met elkaar en nooit iets van te voren als vanzelfsprekend aannemen. En dat geldt voor ons allemaal, vanuit welke hoek je ook komt. Marjanne Lam, geestelijk verzorgster

Meer lezen

• Dr. Els van Wijngaarden promoveerde eind 2016 met een proefschrift naar 'Voltooid leven'. Daarbij is mede een publieksvriendelijke vertaling van haar onderzoek uitgegeven in de vorm een boek waarin de persoonlijke verhalen van de mensen een prominente rol spelen. Haar onderzoek levert een belangrijke bijdrage aan het publieke debat over euthanasie en het gesprek over 'voltooid leven' omdat het inzicht geeft in de onderliggende motieven en ervaringen.
• Zie ook het artikel 'De term voltooid leven schetst een te rooskleurig beeld'.