Altijd vergeven?

Een boer was verwikkeld in een nogal heftige familievete die al generaties lang duurde. Toen de plaatselijke predikant langskwam, zei hij tegen de boer: “Hoe kun je aan je haat en eigen gelijk vasthouden als je bidt: ‘Gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren’?” “U heeft gelijk,” zei de boer tot de dominee, “ik zal dat gedeelte voortaan weglaten.”

Een wellicht grappige, maar ook waar gebeurde anekdote die de kern van het probleem haarfijn aangeeft. Het probleem van vergeven is niet het probleem van u en van mij, maar het probleem van de menselijkheid. Het met gelijke munt terugbetalen, ligt veel meer in onze aard. Eerst hij, dan ik! Onze wraak zal zoet zijn!

Gesloten deur

Janine (33) vindt het moeilijk om haar moeder te vergeven, juist omdat er vanuit haar moeders kant helemaal geen relatie is en al helemaal geen berouw. “Toen ik een jaar of drie was, heeft mijn moeder mij een aantal maanden ernstig mishandeld,” vertelt Janine. “Ze sloeg me vanuit drift, waar ze me maar raken kon. Naarmate ik ouder werd, werd het voor mij steeds duidelijker: ik ben wel vlees van haar vlees, maar geen geest van haar geest om het maar even zo te zeggen. Ik hoorde er absoluut niet bij.” Ze merkte dat aan opmerkingen die haar moeder – vaak overspannen – maakte. “Wat er ook gebeurde, het was altijd de schuld van de kinderen en vooral mijn schuld. Ik deed nooit de juiste dingen. M’n moeder liet dat maar al te vaak merken. Ik was eigenlijk niemand in haar ogen.” Janine droomde van een gezin waar ze bij mocht horen en waar ze gelukkig kon zijn. “Mijn moeder had ook haar goede kanten, maar de relatie was echt heel slecht. Ik durfde thuis ook lang niet alles te zeggen, want de ene keer stond ze klaar met thee en een koekje, de andere keer kreeg je een pak slaag.”

Toen Janine op latere leeftijd christen werd, dacht ze “in haar onschuld”: nu gaat het goed komen! “Een paar keer ben ik naar haar toe gegaan om te proberen dichter bij te komen met de intentie haar te vergeven. En elke keer mocht ik wel binnenkomen, maar ik mocht nergens over praten en elke keer kreeg ik een hele emmer verwijten over me heen. Dan kom je dus niet verder.”
Moet ze haar moeder vergeven, ondanks dat haar moeder zelf de deur gesloten houdt? Ze zucht eens diep. “Wat heb ik daar veel over nagedacht. Ik ben ervan overtuigd dat God van mij vraagt respect te hebben voor mijn ouders. Vooral voor m’n moeder vind ik dat heel moeilijk, met mijn vader had ik een goede band, maar die leeft niet meer. Ik heb tegen mijn moeder gezegd dat mijn deur altijd open staat. En elk jaar stuur ik haar iets voor haar verjaardag en met moederdag laat ik ook merken dat ik aan haar denk. Ik wil mijn moeder heel graag vergeven, maar ik geloof dat je pas echt vergeving kunt geven als iemand daar om vraagt. Je moet het wel loslaten, anders wordt je er zelf gek van.” Janine heeft veel aan de belofte van God, Die zegt: ‘Mij komt de wrake toe, Ik zal het vergelden’. “Dat doe ik dan ook maar: ik leg het in Gods hand en ik bid elke dag voor mijn moeder. Anders zou ik verbitterd en zuur raken en dat ben ik niet en wil ik ook niet.”

Altijd vergeven?

Moet ik altijd vergeven? Ook als de dader op geen enkele manier laat merken dat hij of zij berouw heeft? De meningen hierover zijn sterk verdeeld onder christenen. Eén ding is zeker: er wordt té vaak en té snel gezegd dat het onze plicht is als christen om ‘gewoon’ maar te vergeven en te vergeten. Vergeven kan niet altijd, concludeert ds. Willem Smouter in het boek Vergeef me... – Verzoening tussen mensen en met God: “Ik ken verschillende slachtoffers van intimidatie, misbruik en ontrouw die in de kerk zijn doodgegooid met vergeving. ‘Nou moet je toch eens vergeven, het is nu al een half jaar geleden. Dat is gewoon je christenplicht!’ Als er in de kerk zo gesproken wordt, kan dat verwoestende effecten hebben. Door een rare omkering gebeurt het toch al, dat slachtoffers zich de schuldige voelen. En dat wordt alleen nog maar erger door zo’n eis waar ze niet aan kunnen voldoen: vergeven!”
En toch is daar ook die andere kant, zegt Smouter even later in het boek. “Is het dan gewoon niet wáár, dat je je naaste moet vergeven zoals God ons vergeeft? Mag dat dan niet meer gezegd worden? Ja, zeker wel. Jezus leerde het ons zelf. Maar je kunt er nooit anders dan met vreze en beven over spreken, en zeker niet goedkoop.” Volgens Smouter is daarom de zinsnede ‘Vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren’ een gebed en geen kwestie van geven en nemen. “Dan is alle gemakkelijke gepraat over ‘vergeving is gewoon je christenplicht’ afgesneden. En aan de andere kant hoef je je ook niet in te stellen op een wraakgevoel zonder einde. Je gaat ervoor bidden. Dat vind ik al heel wat.”

Altijd vergeven

Volgens Tanja Vosloo, GZ-psychologe en psychotherapeute in opleiding bij De Hoop in Dordrecht, is vergeving de enige weg naar de verlossing van je eigen wrok en daarnaast een opdracht van God. “Met deze kanttekening dat je nooit goedkoop mag doen over vergeven. Vergeven is wat anders dan vergeten of niet boos zijn. Vergeven kan ook eenzijdig, hoewel veel mensen vinden dat je zonder berouw niet zou kunnen vergeven. Dat zou een trieste zaak zijn en het is volgens mij ook niet waar.” Volgens Vosloo worden we door God opgeroepen om te vergeven. “In het Onze Vader staat: ‘Vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren’. Er staat niet: ‘Vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren die berouw tonen’.” Vergeven – ook al is er geen berouw – is volgens Vosloo een opdracht van God, die heilzaam is voor ons. Als je wrok koestert, dan kan je dat enorm binden aan de dader. Vergeving daarentegen, kan je vrij maken. Maar natuurlijk, vergeven is gevoelsmatig heel onrechtvaardig. Maar geldt dat ook niet voor Gods genade voor ons? God vergeeft ons ook, ook al hebben wij niet altijd berouw.”

De naam ‘Janine’ is gefingeerd.