Antisemitisme is van alle tijden
Een kleine geschiedenis van het antisemitisme in Nederland
Nederlanders laten zich graag voorstaan op hun tolerantie. Maar er is een groep inwoners die - al sinds ze hier wonen - te maken hebben met pesterijen, onderdrukking en zelfs vervolging: Joden. EO Visie dook in de onthutsende geschiedenis van het ‘antisemitisme’ in Nederland. Om van te leren, en om opnieuw onze ogen te openen.
Hoewel ‘antisemitisme’ letterlijk staat voor ‘haat tegen alle Semieten’ (‘sprekers van Semitische talen’, daar horen ook de Arabieren bij), gebruiken wij de term in Nederland in de betekenis van jodenhaat. Het woord is aan het einde van de 19e eeuw ontstaan, toen de rassenleer opkwam.
De term is niet veel ouder dan 150 jaar; toch is antisemitisme van alle tijden. Van Jodenverbrandingen in de Middeleeuwen tot de anti-Joodse spreekkoren afgelopen zondag bij FC Utrecht-Ajax.
Middeleeuwen (1100-1500)
In de Middeleeuwen wonen alleen in het zuiden van Nederland enkele groepjes Joden. Hoewel sommigen succesvol zijn, breken er vaak gruwelijke vervolgingen uit, met name rond de pestepidemie van 1347.
Een voorbeeld: Hanna van Recklinghausen
Hanna van Recklinghausen is misschien wel de eerste zakenvrouw van Nederland. Samen met haar vader runt ze een financieringsimperium. Na 1349 verdwijnt ieder spoor van haar. Zoals talloze andere Joden is ze vrijwel zeker levend verbrand, als zondebok voor de pestepidemie.
Nieuwe tijd (1500-1750)
In de 16e eeuw worden joden in Zuid- Europa voor de keus gesteld: doop of dood. Veel joden vluchten naar Nederland, en met name in Amsterdam ontstaat een grote gemeenschap van succesvolle joden. In de 18e eeuw volgen arme, Oost-Europese Joden.
Een voorbeeld: Joest Mueskens
Steden regelen in deze periode vooral hun eigen ‘Jodenzaken’. Zo ook Appingendam, waar ene Joest Mueskens, pas na betaling van een smak geld, in 1576 mag wonen en werken.
Franse tijd en industriële revolutie (1750-1900)
1796 is een mijlpaal voor Joden in Nederland: ze worden, onder Frans gezag, officieel gelijkgesteld aan andere bevolkingsgroepen. De overheid doet er in de 19e eeuw alles aan om Joden te laten assimileren.
Een voorbeeld: Uit het dagboek van een dominee
De Brabantse dominee Stephanus Hanewinkel schetst in zijn reisverslagen hoe alledaags antisemitisme eruit ziet. Als een Jood hem en zijn reisgezel vriendelijk groet, roept de man terug: “Dag smous! Lust je geen spek?”
De 20e eeuw
Dit is de zwartste eeuw voor de Joodse Nederlanders; de eeuw van de holocaust. Van de 140.000 Nederlandse Joden werden er minstens 104.000 vermoord.
Een voorbeeld: Ernst Ruschkewitz (1903-1945)
De familie Ruschkewitz werd in 1942 gedeporteerd. Moeder en zoon moesten direct naar de gaskamer, vader Ernst leefde tot de dodenmarsen in 1945. Uit zijn dagboek: “Ik wil het eenvoudig niet geloven, dat onze jongen vermoord is. Wat moet
ik zonder jou beginnen na de oorlog; ik ben slechts een half mens, als ik jullie niet meer heb.”
2015
De ongeveer 50.000 joden in Nederland lopen vandaag de dag nog steeds tegen antisemitisme aan. Het gaat dan om scheldpartijen, bekladdingen, het gebruiken van ‘Jood’ als scheldwoord en in een enkel geval zelfs fysiek geweld.
Een voorbeeld: Antisemitisme in het bejaardentehuis
Uit de antisemitisme-monitor van het CIDI: Een oude vrouw, die een davidster om haar hals draagt, spreekt iemand aan op het feit dat hij geld vraagt voor de gratis krant Metro. Die reageert: “Adolf Hitler is mijn vriend”, en maakt een Hitlergroet. Als ze elkaar weer tegenkomen, zegt hij: “Ze zijn je vergeten te vergassen,” pakt haar beet en bijt haar.
Foto: Joden en moslims leggen bloemen tijdens een solidariteitswandeling bloemen bij de Joodse Synagoge.
