Bernadette is straatpastor: ‘Ik bied een plek voor verdriet, of ga met hen op zoek naar nieuwe moed’
De solidariteit die mensen op straat voor elkaar hebben, vindt ze indrukwekkend
Bernadette van Dijk is straatpastor in Amersfoort. Ze zoekt dak- en thuislozen op in de stad, in de opvang, of soms in tentjes aan de rand van de stad. Bij haar kunnen mensen terecht met hun vragen, hun verhalen en hun beklag. Ze vertelt aan Eva over haar werk en de mensen die ze tegenkomt.
In de trein naar Amersfoort, waar ze werkt, komt Bernadette soms de eerste dakloze al tegen. Ze drinkt dan op het station een kop koffie met diegene, of helpt met het uitvogelen van de ov-kaart. Daarna gaat ze naar de Straatadvocaat, waar zich onder andere veel deelnemers van een dagbesteding verzamelen. “Ik neem daar de dag door met mensen, ‘die is ziek, die heeft een huis gevonden, die zit in detentie’, zo gaat dat. Soms duurt het twee minuten, soms duurt het een uur. Af en toe maak ik vanuit daar een wandeling met iemand die even verder wil praten.”
Wat ze daarna doet verschilt; geen dag is hetzelfde als straatpastor. Bernadette en haar twee collega’s verdelen de bezoeken bij verschillende opvangplekken onderling. “Een collega komt bijvoorbeeld vaker bij het Leger des Heils, ik kom meer bij de opvang voor drinkers. Zo hebben we allemaal een plek waarop we onze aandacht richten, omdat we trouw willen zijn aan onze vaste adressen.” Op andere dagen maakt ze een wandeling door de stad, en spreekt ze daar mensen aan. ‘s Middags staan er vaak afspraken gepland op kantoor. “De mensen die een afspraak kunnen maken, en zich daaraan houden, zijn ‘s middags vaak nog helder. Wie ik in de ochtend toevallig tegenkom, heeft aan het begin van de dag ook vaak zijn beste moment.”
Contact maken
Haar eerste tijd als straatpastor was even aftasten. “Wat ik wilde doen is heel abstract te omschrijven als: zin zoeken, er zijn voor mensen met levensvragen. Alleen ik kende hun leven helemaal niet, dus ben ik maar gewoon voorzichtig op straat gaan kijken waar ik welkom was en wat ik kon betekenen. Dat was in het begin wel spannend.”
Ik kan geen luchtkasteel voor iemand regelen
Op iemand afstappen op straat is niet altijd even eenvoudig, maar door de jaren heen heeft Bernadette ook daarin veel geleerd. “Vijftien jaar geleden was ik nog heel erg op zoek naar een openingszin, een manier om contact te maken. Langzamerhand ben ik gaan proberen om veel echter te zijn, en minder gekunsteld. Wat wil ik van iemand? Ik wil weten of diegene iets nodig heeft, dus dat vraag ik gewoon. Voorheen was ik bang dat mensen dan zouden vragen om iets dat ik niet kon bieden, maar dat iemand zich om je bekommert is ook al wat. Als ze vragen om een plek in de opvang die er niet is, of een luchtkasteel, of een miljoen, kan ik dat niet fixen. Maar ik heb wel de tijd en aandacht om het erover te hebben.”
Zingeving op straat
De hulp die Bernadette biedt is altijd vrijblijvend, daarvan is ze zich bewust. Het team van straatpastors komt altijd te gast, legt ze uit. “We gaan naar mensen toe, we komen in hun leefwereld, in hun groepjes, in hun dagritme en soms onder hun dak. Komt het niet gelegen, dan komt het niet gelegen.” Ook de gespreksonderwerpen zijn altijd afhankelijk van iemands behoefte op dat moment. Zo kan het dat het de ene keer bij een praatje over voetbal blijft, en er de andere keer dieper wordt doorgepraat.
Daarnaast bemoedigt ze mensen om een vorm van dagbesteding te vinden. “Iets om te doen, tegen de leegte van de dag, daar werk ik actief aan. Ik probeer mensen te stimuleren om hun eigen bron te vinden. Voor de één is dat een gesprek, om orde te scheppen in de chaos van de dag, voor de ander is dat een sport, of een bezoek aan de kapel.”
Ik probeer betekenis te geven aan wat mensen meemaken
Zingeving is, zoals Bernadette eerder benoemde, een wat abstract woord. Wat houdt dat precies in op straat? “Ik probeer dingen die mensen beleven, voelen, meemaken, waar ze pijn van hebben en waar ze over dromen, te benoemen en een plek of betekenis te geven. Als daklozen iets te vieren hebben, hebben ze niet altijd iemand om dat mee te doen, daar ben ik ook voor. Ik bied een plek voor verdriet, als dat er is, of ga met hen op zoek naar de moed en het vertrouwen om te kijken naar de toekomst.”
Kijken naar de toekomst, dat is voor veel mensen op straat niet eenvoudig. “Het zijn vaak mensen die een moeilijk leven leiden en een laag zelfbeeld hebben. Ze hebben fouten gemaakt, zijn soms verslaafd geraakt. Dan is het heel moeilijk om te geloven dat je een ander leven zou kunnen leiden.” De afgelopen jaren merkt Bernadette daarnaast een stijging in het aantal daklozen met een licht verstandelijke beperking, soms in combinatie met een verslaving. “Het is dan vaak kijken hoe je het leven, met alles wat je belast en waarin je vastzit, zo menswaardig mogelijk kunt volhouden.”
Solidariteit
Het zijn heftige verhalen die Bernadette dagelijks tegenkomt, maar ze wordt er niet treurig van. “Voor al die mensen geldt dat ik levenskracht en veerkracht in hen vind. Ik ben onder de indruk van de mores die ze hebben om voor elkaar te zorgen, hoe diep je zelf ook op de bodem zit. Die solidariteit vind ik indrukwekkend.”
Ze noemt een voorbeeld uit de praktijk. “Vorige maand is er iemand overleden die al een tijd op zichzelf woonde, maar wel bekend was in het oude gebruikerscircuit. Ik wist niet met wie zij allemaal precies contact had, de meeste mensen van haar generatie, die samen gebruikten, zijn inmiddels begraven. Toen belde iemand mij op, een man waarvan ik denk: ik verwacht niet dat zijn leven ooit nog verandert. Hij kende de vrouw goed, en wilde naar haar uitvaart komen. Dat hij zo zijn best wilde doen om haar te herdenken, en iets voor andere nabestaanden wilde betekenen, vond ik erg mooi.”
Mensonwaardig
Wie haar het meest is bijgebleven uit haar ontmoetingen, vindt Bernadette een moeilijke vraag. “Eén van de meer frustrerende verhalen vind ik dat van een jongen die in de gesloten psychiatrie zat, maar er daar door een conflict uit werd gezet. Hij werd opgevangen in de reguliere opvang, en dat ging een paar maanden goed, in die tijd heb ik hem leren kennen. Daar liep het ook uit op een conflict, en moest hij weer weg. Hij was toen net een half jaar droog, hij dronk niet meer. De enige plek die hem geboden werd, was de opvang voor drinkers. Binnen een half uur was hij weer stevig aan de drank, en zag hij het echt niet meer zitten. Hij stond op de wachtlijst voor psychiatrische hulp, maar omdat hij te veel dronk, kwam hij daarvoor niet meer in aanmerking. Gelukkig is hij nu weer op weg naar boven, maar het is een heel diep dal geweest. Dat was mensonwaardig.”
Zij heeft gevochten als een leeuw voor de juiste hulp
Daarnaast heeft ze ook hoopgevende verhalen. “Vorige week was ik op de verjaardag van een vrouw die ik een jaar geleden ontmoette in de opvang. Toentertijd was ze vanuit daar bezig om van alles voor haar kinderen te regelen, zoals huiswerkbegeleiding. Ze probeerde haar gezin te organiseren, terwijl zij in de opvang zat. Hulpverleners hadden besloten dat ze naar een andere plek moest, en ze was radeloos. Deze vrouw heeft als een leeuw gevochten voor de juiste hulp en behandeling voor zichzelf, en dat heeft ze voor elkaar gekregen. In het voorjaar heeft ze drie maanden in een kliniek gezeten, en nu mochten we vorige week bij haar thuis haar verjaardag komen vieren. Zij heeft zo knoerthard gewerkt om haar leven op de rails te krijgen. Als ze achterover was gaan leunen, zat ze nu nog steeds elk uur een halve liter bier weg te werken. Ik heb diepe bewondering voor haar.”
In de kapel
Tijdens het werkoverleg met haar collega’s kan Bernadette veel van deze verhalen kwijt. Op andere momenten neemt ze een paar minuten om in de open kapel van Amersfoort te zitten. “Dan gooi ik het naar boven, zoals we dat met de collega’s soms zeggen. Dat herinnert mij aan de kwetsbaarheid en de verbondenheid waarin ik geloof. Iedereen heeft kwetsbare kanten, en bij de mensen waarmee ik werk liggen die helemaal aan de oppervlakte. Als ik in de kapel ga zitten weet ik: ik heb die kwetsbaarheden ook. Ik mag mij daarin erkend en gezien weten, en dat is wat ik anderen ook kan geven.”
Geschreven door
Lonneke Tijhof
