Bert van Leeuwen over Het Familiediner: ‘Het is voor mij meer dan een programma’

“Het Familiediner blijft boeiend, zelfs na twintig jaar”, vertelt Bert. “Ieder conflict is anders. Aan het begin van een draaidag weet ik ook niet hoe het eindigt: ik weet niet of mensen de deur opendoen en me te woord willen staan. Diezelfde spanning voelt de kijker ook. Komen ze wel of niet naar het diner? Ook is het heel herkenbaar voor kijkers. Wie heeft er niet weleens ruzie? Ook in mijn eigen vrienden- en kennissenkring hoor ik soms ineens dat iemand een familielid al lang niet meer ziet.”

Die spanning en herkenbaarheid maken Het Familiediner al twintig jaar succesvol. De geschiedenis van het programma gaat nog iets langer terug: de eerste aflevering was 22 jaar geleden. Toen nog met Margje Fikse als presentator en vanuit een studio. Twee jaar na de opstart wil de EO een nieuwe opzet van het programma. Bert, toen werkzaam bij Skyhigh TV, krijgt de opdracht om mee te denken. Hij geeft aan Het Familiediner graag zelf te willen presenteren, nadat Margje aan had gegeven er wel klaar mee te zijn. 

Ik dacht: waar zijn we in hemelsnaam aan begonnen?

“Conflicten boeien mij, vooral het oplossen ervan. Het leek me leuk om daar een programma over te maken. Ik ben een cursus voor mediator gaan volgen en begon vol frisse moed. Maar ik wist van toeten noch blazen. Aan het begin heb ik ook wel gedacht: waar zijn we in hemelsnaam aan begonnen? Ik dacht mensen even te gaan verrassen met de vraag of ze hun broer of zus na twintig jaar weer willen zien. Maar het bleek dat ze daar helemaal niet op zaten te wachten.”

Niet mijn probleem

“Met vallen en opstaan heb ik het geleerd, met boerenverstand. Ik heb ook wel gelachen om mezelf. Ik was net veertig vroeg alles zomaar aan mensen. Maar blijkbaar willen ze toch hun verhaal kwijt. Ik sta er nu minder krampachtig in dan in het begin, ik ben meer ontspannen. Het is niet mijn probleem, maar hun probleem. Ik zeg het weleens als iemand tegenstribbelt: als je het niet wilt, doe het dan niet. Als mensen het idee hebben dat ze het zelf kunnen beslissen, zijn ze eerder geneigd het op te lossen. 

Het risico van het programma is dat er dingen mislukken. Soms komen mensen niet naar het diner, terwijl ik echt denk dat het had moeten slagen. Ik herinner me een moeder en een zoon. De zoon wilde dat het goedkwam, ik zag de moeder twijfelen. Haar vriend naast haar op de bank zei: ‘het is jouw keuze’, maar zijn hele houding zei: ‘waag het niet’. Daardoor deed de vrouw het niet. Als mensen omwille van andere redenen het niet doen, is dat zo zonde. Maar verder laat ik het los. Het is niet het programma waar ik het meest wakker om lig – ik heb meer te doen met bijvoorbeeld de gasten uit ‘Je geld of mijn leven’, wat ik het afgelopen jaar maakte, dan met mensen die bonje met elkaar hebben.” 

De beste families

“De uitdrukking ‘het komt voor in de beste families’ is er niet voor niets. Conflicten zitten in alle lagen van de samenleving. Ik leer door dit programma iets meer hoe mensen in elkaar zitten. Mensen doen heel vaak stoer aan de buitenkant, zeggen: ‘ik ga niet de eerste stap zetten’, maar zijn ten diepste gekwetst. Dat is iets van ons mensen; we zijn koppig, we zitten onszelf in de weg – en daardoor houden we iets in stand wat we eigenlijk niet willen.”

Als iemand zegt ‘voor mij ben je dood’, snap ik dat dat veel stukmaakt

“Soms zegt iemand weleens tegen mij: ‘Die ruzies gaan echt nergens over, hè?’ Maar dat is niet zo. De druppel is vaak iets kleins, maar in veel gevallen heeft iets een grote historie. Mensen kroppen irritaties op, tot de bom een keer barst. Twee zussen op Urk maakten ruzie over de prijs van gehaktballen, het ging om een rekening van een paar euro. Uiteindelijk weet je dat het niet om dat geld gaat, maar om het vertrouwen. Maar als je broer of zus tegen je zegt ‘voor mij ben je dood’, snap ik dat dat veel stukmaakt.

Ik wil daarin niet belerend zijn, dat zit ook niet in mij – maar ik wil het wel gewoon weten. Als je zoiets zegt, zit er vast iets achter. Ik ben dan wel kritisch. Als ik bij zus 1 ben geweest, ga ik daarna naar zus 2: dan ga ik wel een beetje tegenhangen.”

Eigen telefoonnummer

“De ijzeren wet van mediation is om neutraal te blijven, anders moet je het niet doen. Heel soms is dat moeilijk. Laatst was ik boos op een vader: zijn dochters wilden het heel graag goed hebben, maar die man hoefde ze nooit meer te zien. Er was niet per se iets gebeurd, zei hij. Daar kan ik dan niets mee. Dan ben ik pissig en dat zeg ik dan ook wel. Maar dan ben je als mediator niet meer geschikt. Ik wil geen enkel oordeel vellen, ik weet nooit helemaal wat er gebeurd is. Maar ik heb deze man na de uitzending meerdere keren gevraagd om, buiten alles om, nog met zijn dochters in gesprek te gaan. Het is daarom meer dan alleen het programma voor mij, het gaat vaak na de opname ook nog door. Ik geef vaak m’n eigen telefoonnummer om contact te houden.

Van alle programma’s die ik de afgelopen vijfendertig jaar heb gemaakt, ben ik hier het minst de presentator. Ik ben voor negentig procent mezelf – misschien wel voor honderd procent. Natuurlijk maak je een programma, ik weet wanneer ik waar moet staan, maar het is geen rol. Daarin zit wel een verschil met twintig jaar geleden, toen stampte ik nog alle informatie van de mensen in m’n hoofd. Later dacht ik: ik hoef niets meer te weten, ik ben gewoon nieuwsgierig naar hun verhaal.”

Het is superleuk om iets dat jaren vastzit, met Het Familiediner los te wrikken

“Ik vind de mooiste verzoeningen die van tevoren heel kansloos lijken, maar wonderwel toch lukken. Bij twee Haagse broers, van die typische ADO-fans, dacht ik dat het nooit goed zou komen. Maar die jongens waren heel blij dat het wél lukte. Het is superleuk om iets dat jaren vastzit, met dit programma los te kunnen wrikken. Ik hoop daar voorlopig nog mee door te gaan.”

Coronaruzies

“Nu met de crisis kunnen er best wat irritaties ontstaan die leiden tot ruzies. Maar aan de andere kant: als de bom is gebarsten, slaan mensen met de deur en lopen ze weg; nu zit je met elkaar opgescheept. Het is te vergelijken met vakantieruzie. Normaal heeft iedereen z’n eigen bezigheden, tijdens vakantie zit je in één huis voor langere tijd. Wie weet wat we nu gaan tegenkomen. Misschien wel een nieuw type conflict: de coronaruzie. 

Mijn tips bij conflicten met je familie? Probeer echt te blijven praten met elkaar. In het algemeen is mijn stelregel niet appen, sms’en of mailen. En als het echt niet lukt, probeer iemand te vinden die je daarin kan begeleiden. Het liefst iemand die je vertrouwt. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan; beide kanten moeten bereid zijn om het op te lossen. Wacht niet te lang. Het klinkt een beetje cru, maar soms kan het ook echt te laat zijn.”

Lees ook: Rachel worstelt met een familieruzie