Bestaan demonen en de duivel wel?
Is geloven in de duivel 'middeleeuws'?
‘Ik vind de verhalen over Jezus prachtig, en dat er een God is, dat geloof ik ook nog wel. Maar een duivel? Dat is zó middeleeuws, kom op, dat kan geen modern normaal weldenkend mens toch geloven? Als dát erbij hoort, dan hoeft dat hele geloof voor mij niet hoor.’ Schrijver Reinier Sonneveld geeft een mogelijk antwoord op deze spannende vraag van een lezer van EO/Geloven.
Je bent niet de enige die dit zo ervaart. Langzamerhand is in Nederland het geloof in demonen afgenomen, maar het opmerkelijke is dat het de laatste jaren onder jongeren juist weer toeneemt. Veel moslims en immigranten in Nederland ‘importeren’ deze overtuiging. Ik vind het opvallend hoe ontzettend veel films en boeken (vooral in het horror-genre) over geesten en dergelijke gaan. Sterker, in veel Westerse landen geloven meer mensen in geesten en dergelijke dan in God. Er bestaat zelfs geen enkele cultuur of religie waarin ‘duivel-achtige’ wezens niet een rol spelen.
Dat grote aantal is relevant. Niet dat we waarheid kunnen vaststellen door erover te stemmen, maar het zegt wel iets over hoe we de wereld ervaren en wat mensen over het algemeen waarschijnlijk vinden. Toen eenmaal bewijs was gevonden dat de aarde rond is en om de zon draait, gingen we dat razendsnel en massaal geloven. Al minstens zo lang wordt het bestaan van de duivel ontkend, maar dat ‘haakt’ maar niet. Dat suggereert toch op z’n minst dat de tegenargumenten niet zo sterk zijn.
Wat maakt duivels onmogelijk?
En inderdaad, wat pleit er nu echt tegen? Ik snap dat je niet in duivels gelooft als je sowieso al het bovennatuurlijke uitsluit, maar als je denkt dat ‘er meer is tussen hemel en aarde’ (zoals jij, de briefschrijver, doet) wat maakt duivels dan eigenlijk onmogelijk?
Het enige wat ik kan bedenken is dat God dergelijke wezens onmogelijk kan scheppen of toestaan. Het traditionele antwoord hierop is dat God wel meer schept en toestaat wat toch behoorlijk tegen zijn wil in gaat: de mensheid bijvoorbeeld. Ook wij hebben een zekere zelfstandigheid en kunnen van God afdwalen. In de theologie is hierom het idee van de ‘val van Satan’ ontwikkeld. Dat staat nergens in de Bijbel (ook niet in Jesaja 14:12-15, Ezechiël 28:12-19 of Lucas 10:18) maar is een creatieve poging om vol te houden dat een goede God alles gemaakt kan hebben en dat er desondanks duivels bestaan. Dieper doorgedacht laat God deze duivels dan bestaan, omdat zij onze vrijheid doen toenemen: tegen God kiezen wordt daardoor een serieuzere optie en onze keuze gaat daarom dieper.
Middeleeuws?
De weerzin die mensen tegen duivels hebben is meer gevoelsmatig: we vinden ze kinderachtig, primitief, ‘middeleeuws’ zoals je schrijft. Het probleem is inderdaad dat de kerk in haar ‘marketing’ misbruik heeft gemaakt van angstvisioenen. Tegenwoordig zie je allerlei organisaties dezelfde strategieën gebruiken: politici die chaos voorspellen als we niet een of andere wet steunen, de milieubeweging die om de haverklap een apocalyps aankondigt, bedrijven die je eerst een probleem aanpraten en dan hun product als oplossing ‘inkoppen’. Het zijn in feite de moderne ‘duivels’ en ‘hellen’, alleen doorzien we ze minder dan de middeleeuwse varianten, die we gelukkig al lang ontmaskerd hebben.
Het feit dat duivels kinderachtig en manipulatief zijn gebruikt, betekent echter niet dat ze onmogelijk bestaan of dat het ondenkbaar is dat je volwassen en evenwichtig rekening kan houden met hun bestaan.
Te veel kwaad
En zo komen we bij de argumenten vóór. Het feit dat zo ontzettend veel mensen in ‘boze geesten’ en dergelijke geloven, komt omdat er ontzettend veel getuigenissen over zijn. Iedereen kent wel de spooky anekdotes op feestjes als het donker is en er aardig wat alcohol in zit. Daar zit een ongelooflijke hoeveelheid ‘broodje-aap’ bij, maar als mensen zijn we hier gevoelig voor en we vinden het eigenlijk ondenkbaar dat ál die verhalen verzonnen zouden zijn of pure hallucinaties.
De andere reden dat veel mensen toch rekening houden met het bestaan van een duivel – en ook die vind ik persoonlijk sterk – is dat het past bij hoe we de wereld kennen. Het is wel mogelijk het bestaan van kwaad te begrijpen in combinatie met een goede God – het past bij de zelfstandige, eigen weg die wij kennelijk moeten gaan. Maar de hoeveelheid kwaad in deze wereld ervaren we als té veel: denk aan de verschrikkelijke genocides van de 20ste eeuw. Zulk kwaad gaat zó ver, dat we het niet kunnen verklaren zonder aan bovennatuurlijke wezens te denken. Demonische ervaringen roepen automatisch de gedachte op aan demonische wezens.
Auteur: Reinier Sonneveld
Geschreven door
Reinier Sonneveld
