Bewonder mij! Leven met iemand die narcisme heeft

“Drie maanden geleden was mijn hond ziek. Ik vond dat naar voor hem. Op die manier empathisch zijn heb ik nooit gekund, dat zijn gevoelens die ik niet ken. Want alles draaide eigenlijk alleen om mij mooi vinden, en mij goed vinden, en mij op een voetstuk zetten. Dankzij drie jaar therapie hou ik van mijn hond. Meer dan ik ooit van mijn ex-vrouw heb kunnen houden.”
 - Edwin (49), vader, zoon en ex-echtgenoot, met een narcistische persoonlijkheidsstoornis

Narcistische persoonlijkheidsstoornis

Narcisme. Er wordt over mijn generatie, de twintigers en dertigers van nu, gezegd dat we eraan lijden. Onderzoeken ondersteunen die claim. Sinds 1980 nemen narcistische karaktertrekken onder studenten net zo rap toe als obesitas, concluderen Amerikaanse psychologen Twnege en Campbell in hun onderzoek Narcisme Epidemie, onder 37.000 Amerikaanse studenten. Ik zie dat ook wel, ook bij mezelf. Mijn generatie exposeert zichzelf constant op social media, wil likes en bevestiging, en vindt dat ze recht heeft op werk, geld, een woning, liefde. 

Maar een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) is nog altijd iets heel anders dan narcistische trekjes hebben. Mensen met NPS beslaan tussen de 2,2% en 6,2% van onze bevolking. Ewoud de Jong is psychiater bij GGZ-instelling Eleos, en behandelt ook mensen met NPS. “Ik zie de kern van NPS in een heel kwetsbaar zelfgevoel, dat tot uiting komt in een sterke gevoeligheid voor afwijzing en kritiek, waardoor mensen zich heel snel geschoffeerd en gekrenkt voelen. Dat overschreeuwen ze door een heel groots en geweldig beeld van zichzelf neerzetten. ‘Ik ben fantastisch! De hele wereld moet mij zien als bijzonder mens!’ Of door juist alle risico’s op kritiek of afwijzing te ontwijken, wat tot uiting komt in onder andere het zich terugtrekken uit contact.”

Hij had altijd een opmerking paraat

“Wat bijzonder om te horen dat Edwin überhaupt over zichzelf kan zeggen dat het hem aan empathie ontbreekt,” zegt Jiska (59). Ze is ruim dertig jaar getrouwd geweest met een narcistische man. “Hij was charmant en had humor. Als hij binnenkwam op feestjes had hij altijd een opmerking paraat. Dan keken velen op: ‘Oh! Daar heb je hem.’ Ik kan zelf kat uit de boom kijken. Onze verschillen waren de reden dat ik onze relatie boeiend vond.”

Gadgets

Tijdens hun huwelijk ontdekt Jiska vele malen dat haar man vreemdgaat, komt ze achter zijn alcoholverslaving en gaat ze vaak met hem in relatietherapie. “Mijn ex was vaak ontevreden over zijn leven. Ik heb me daar schuldig over gevoeld, want hij projecteerde dat op mij. Als ik niet enthousiast genoeg reageerde op een nieuwe gadget, ging hij ermee naar een vriendin om complimentjes te krijgen. Als ik door een brief of een sms’je ontdekte dat hij weer een relatie met andere vrouw had, was het bonje. Ik was dan heel verdrietig, en gaf aan dat ik het lastig vond. Hij zei dat ik hem aan de ketting hield: ‘Ik mis dingen bij jou. Die moet ik dan bij andere vrouwen zoeken.’ We zijn nu uit elkaar, en hij trouwde snel daarna met zijn laatste geheime liefde.”

Ik vond de jacht op haar interessant

“Ik heb meerdere vriendinnetjes gehad,” zegt Edwin. Hij heeft een Twents accent dat zijn woorden direct een sympathieke bescheidenheid meegeeft. “Mijn laatste vrouw was zonnebankbruin, slank, ze was de opvallendste vrouw op mijn werk. Ik vond de jacht op haar interessant. We zijn zeventien jaar samen geweest en hebben een dochter. Ze zei weleens dat ze ongelukkig was. Dat noteerde ik en dan deed ik er niks mee. Ik wilde gewoon samenzijn, want ja, dat hoort toch zo? Je krijgt een vrouw, een kind, een huisje, een beestje, en een wit hekje.” 

“Relaties zijn egocentrisch en instrumenteel voor iemand met NPS,” zegt Ewoud de Jong. “Juist in de relatiesfeer zit het diepste probleem. Want voor mensen met een NPS zijn anderen vooral het decor, dat hen als het ware toejuicht. Als dat niet meer werkt, wordt de ander waardeloos.” 

Ik blies me op als een vis

“Doordat ik steeds geweldig wilde zijn, had ik oorlog in mijn hoofd,” zegt Edwin. “Ik wilde als kind al een glimmende voetbalbroek en speciale schoenen om op te vallen. Ik deed voor mijn gevoel enorm mijn best. Maar ondertussen had ik al dertig baantjes, vele vriendschappen en vriendinnen versleten. Zodra ik geen aaien meer over mijn bol kreeg, ging het mis. Hup! Ik blies mezelf op, net als zo’n vis. Dat irriteerde anderen, en dan kreeg ik kritiek.

Woedend werd ik. ‘Ik doe zo mijn best! Wat bedoel jij, het is niet goed?!’ Ieder antwoord dat ik kreeg moest wel lulkoek zijn. Gewoon lulkoek! Ik was boos. Op mijn vrouw. Op mijn hond. Op mijn kind. Toen strandde mijn huwelijk. Een afwijzing die ik er niet meer bij kon hebben. Ik ben naar de dokter gegaan en zei: ‘Als jij mij niet helpt om een eind aan mijn leven te maken, help ik mezelf wel.’ Hij schrok. Zo kwam ik bij een therapeut terecht.”  

Ik zei sorry. Voor de lieve vrede

Die boosheid en depressie herkent Candia (46) direct. “Ruzies, dagenlang niet tegen me praten, depressies, een zelfmoordpoging. Dat zijn de moeilijke herinneringen die ik aan mijn moeder heb sinds mijn kindertijd. Ik zei iets niet op de juiste manier, of ruimde iets niet op. Eigenlijk had het altijd te maken met bepaalde onuitgesproken verwachtingen waaraan ik niet voldeed. Dan zei ze: ‘Je moet je vader en moeder eren!’ Of: ‘Ik heb de gave van profetie, en God zei dat...’, dan volgde iets naars over mijn man, mijn vrienden, of mijzelf. Ik zei sorry. Voor de lieve vrede. Het kwam erop neer dat mijn grenzen constant moesten wijken voor die van haar.”

“Het heeft meestal geen zin om te proberen een narcist zijn fouten in te laten zien,” zegt Ewoud. “Soms lukt het wel om mensen met een NPS de – voor hen vervelende consequenties van hun gedrag te laten zien, en hen zo te motiveren tot ander gedrag. Maar dat betekent dat een narcist al in behandeling is – een hele stap. Je kunt het beste proberen je eigen plan te trekken. Een eigen leven hebben. Je niet helemaal laten bepalen door je narcistische partner, wat ongetwijfeld tot veel spanning zal leiden.”

Schuldig

“Ik heb me altijd schuldig gevoeld als dochter,” zegt Candia. “Tot ik het boek Will I ever be good enough? Healing the daughters of narcissistic motherslas. Het was een eye opener. Ik zag: ik mag mijn grenzen bewaken. Toen mijn man en ik tweeënhalf geleden een feestje organiseerden voor zijn vijftigste verjaardag, en mijn moeder niet kwam opdagen, was dat de druppel. Ze was weer ergens boos over. Ik heb gezegd: ‘Ze komt nu zelf maar naar me toe.’ Tot vandaag heb ik, behalve een kaartje voor mijn verjaardag – die mijn man overigens niet krijgt - niets van haar gehoord.” 

Hoe kun je zoiets zeggen terwijl je weet dat je vreemdgaat?

Genezen na narcisme

“Mijn man en ik waren net verhuisd naar een prachtige plek,” vertelt Jiska. “Hij zei nog: ‘Jij bent de vrouw van mijn leven, met jou samen wil ik oud worden.’ Twee maanden later ontdekte ik dat hij al anderhalf jaar vreemdging met een vrouw uit onze kerk. Ja, aan aandacht heb ik nooit tekort gehad tijdens mijn huwelijk, maar nu denk ik: ‘Hoe kun je zoiets zeggen terwijl je weet dat je vreemdgaat?’”

“Mensen met een NPS kunnen je inderdaad een enorm speciaal gevoel geven,” zegt Ewoud de Jong. “Ze willen alleen met de beste, bijzonderste hoogvliegers omgaan, zodat ze zich daaraan kunnen spiegelen. Dat verheft hen ook. Jij hoort bij hun illusie.”

Jiska besluit te scheiden. “Ik hou van hem, maar ik kan niet meer met hem leven. Hij kan charmant en betrokken zijn, maar mist ook een bepaald geweten, of empathie. Hij is niet in staat om echt eerlijk te zijn. Het heeft me geholpen om in te zien dat dat bij hem hoort, eeuwig zijn gelijk halen. Het kostte veel tijd en vergeving, totdat mijn hart genezen was. Maar ik kan nu zeggen: ten diepste is hij een kwetsbaar mens en kan hij het niet uiten. Ik hoef daar niet meer iedere dag mee om te gaan. Mijn leven is ineens een stuk lichter geworden.”

Ik ben 49 en moet opnieuw leren leven

Edwin gaat in therapie. “Mijn therapeut liet mij inzien hoe mijn gedrag tot afwijzing leidde. Hij heeft mij weleens zo boos gemaakt, dat ik zat te janken en dacht: ‘ik stop hiermee.’ Maar uiteindelijk begreep ik hem. Mijn woede komt voort uit angst. Angst voor afwijzing. En ik zie nu dat mijn hoofd anders werkt. Ik mis empathie. Wat dat is weet ik niet, ik ken het niet. Ik moet iets leren wat ik niet heb: houden van, luisteren naar anderen, begrip tonen, het belangrijk vinden wat die ander voelt. Die dingen leer ik, maar het blijven trucjes voor mij.

Daarom vind ik mezelf ook geen leuk persoon. Ik leef als een soort kluizenaar, zodat ik zo weinig mogelijk prikkels krijg en mensen zo weinig mogelijk pijn kan doen. Dat klinkt naar, maar ik heb nu zelf ook geen pijn van afwijzing, snap je? Op dit moment heb ik een band met mijn vader en broer die ik nooit heb gehad. Ik kan eerlijk tegen hen zijn over mijn gevoelens, en het oprecht vervelend vinden als zij zich naar voelen. Dat heb ik nog nooit gevoeld. Ik ben 49 en moet opnieuw leren leven. Het is een hele onstabiele-stabiele tijd voor mij.”

Harnas

Narcisme. Uiteindelijk is het een onvermogen om kwetsbaar te zijn. Mensen met NPS camoufleren hun gevoeligheid vaak met zichzelf groter voordoen. Hun harnas is zo dik, dat liefde en intimiteit er niet doorheen kunnen dringen. Dat maakt hen alleen. En is dat niet iets wat ook wij, in mildere vorm, elke dag een beetje doen? Met het vergrootglas van deze verhalen wordt zo duidelijk hoe jammer dat is. Als Edwin het kan overwinnen, kunnen wij dat ook. Het is voor niemand moeilijker dan voor een narcist, om de liefde te winnen tegen de prijs van kwetsbaarheid.

Lees ook: Annet was getrouwed met een man met narcisme