Doodsangst? We gaan juist van dood naar leven!

Er was eens een topbestuurder die zijn leven aan mij schetste als een trechter. Voor zijn gevoel kwam de pensioengerechtigde leeftijd van 65 jaar steeds dichterbij. Hij zat nu juist in de bloei van zijn carrière en zat zelfs op een positie die hij nog nooit eerder in zijn leven had bereikt.

Toch voelde het naderende einde van zijn carrière als het begin van het einde. Hij keek – zo meende hij – bijna in het vernauwende tuitje van de trechter. Een trechter gaat van de volle breedte naar plotseling een smalle uitloop. Het metafoor van de trechter was dan de weg van de ruimte van de jeugd en het werkende leven naar plotseling de enge gang van de ouderdom en de dood. In hemelsnaam, wat een mensbeeld!

Op zichzelf is dit mensbeeld heel logisch. Het is de weg van leven naar dood. Bovendien zien we in deze tijd alles in opeenvolgende, lineaire stappen beredeneerd worden. De topbestuurder ontvouwde zijn leven aan mij chronologisch zoals hij dat ergens ooit eens in een managementcursus had opgestoken:
- op school is het learning (eerst moet je je ontwikkelen),in het werk is het earning (daarna moet je geld verdienen) en vanaf het pensioen is het returning (tot slot wil je iets teruggeven). ‘Learning, earning, returning,’ herhaalde ik, ‘en daarna is het zeker burning?’

Toen prinses Juliana in 1909 werd gedoopt begon de predikant de doopplechtigheid met de zin: ‘Wij zijn hier vandaag bijeengekomen om prinses Juliana te begraven. Iedereen hield zijn adem in. Hoe kon de dominee nou zo’n fatale verspreking maken terwijl het jonge meisje springlevend geluidjes maakte op de eerste rij? De dominee wilde iets vanuit de Bijbel uitleggen: de normale mens ziet zijn levensweg van leven naar dood, maar zou je het ook kunnen omdraaien?

‘Wie de trechter omdraait, en de doodsangst van zich afwast, beweegt juist van dood naar leven’

Door in die plechtigheid Juliana door het water te halen, wensten we haar toe dat ze iedere doodsangst van zich zou laten afspoelen voor de rest van haar leven. Door nu die doodsangst te ‘begraven’ en ‘achter te laten’ in het doopbassin, zou ze voortaan met haar voetjes lopen in de richting van het leven in plaats van in de richting van de dood. Dit is dus de omgekeerde trechter. Je ziet het leven niet als een breed begin dat richting de dood steeds verder versmalt, maar als een weg die steeds verder verbreedt naarmate het geheim van het leven zich aan ons toont en je in vertrouwen leeft.

Leven betekent in Bijbelse zin bijvoorbeeld ook dat je toekomst hebt zolang je plannen maakt en er iemand is die op je wacht. Ook al ben je 104 jaar oud! Dood betekent in de verhalen van de Bijbel niet alleen letterlijk biologisch dood. Dood is eveneens een beschrijving van de situatie dat de samenleving of een heel volk op een doodlopende weg terecht is gekomen of dat je eigen leven op een dood spoor zit. Volgens de Bijbel kun je al dood zijn aan het leven zelf. De trechter dan nog omkeren is een heidens karwei. Soms slagen we daar niet in en moeten we machteloos toekijken.

Afstand nemen van het mensbeeld dat lineair beweegt van leven naar dood, helpt je in je angst voor de dood. De kosten van de zorg in het laatste levensjaar zouden drastisch afnemen als we niet telkens uit angst voor het einde onszelf hopeloos oplappen. Maar wie de trechter omdraait, en de doodsangst van zich afwast, beweegt juist van dood naar leven. Eerst door het smalle tuitje van de trechter en dan ten volle het leven. Ik geloof niet in een leven-na-de-dood als een ‘hierna-nog-maals’, maar op deze manier wel in een eeuwig leven!

Ruben van Zwieten is predikant en oprichter van De Nieuwe poort, een spirituele ontmoetingsplaats op de Amsterdamse Zuidas. Hij schreef deze column voor het magazine DOOD dat in 2016. Hier vind je meer info