Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Echtscheiding: schokeffect in wijde kring

Uit elkaar gaan heeft enorme gevolgen

In Nederland eindigen jaarlijks tienduizenden huwelijken door echtscheiding. Ter vergelijking: in 1950 lag dat aantal nog op een kleine 6.500. Ook onder christenen neemt het aantal echtscheidingen toe. Ieder besluit om een punt te zetten achter een huwelijk heeft enorme gevolgen. Echtscheiding laat een compleet sociaal systeem op zijn grondvesten schudden.

Deel:

Traditionele opvattingen rondom huwelijk en echtscheiding veranderen. Steeds vaker zien echtparen geen andere oplossing voor hun problemen dan uit elkaar te gaan. De effecten van een scheiding zijn zeer ingrijpend, niet alleen voor de (ex-) partners zelf en hun kinderen, maar ook in de kring van familie en vrienden om hen heen. Relaties komen onder druk te staan en loyaliteitsconflicten steken de kop op.

Onderhuids
Zo ook in het geval van Hanneke*. Vanaf het begin zit het niet goed in haar huwelijk met Tim. Toch blijven ze jaren bij elkaar en krijgen ze samen drie kinderen. Voor de buitenwereld lijkt alles goed te gaan, terwijl onderhuids de problemen zich opstapelen. Totdat Hanneke het niet meer volhoudt en besluit bij Tim weg te gaan. Haar familie reageert geschokt. Hanneke probeert uit te leggen hoe ze is gekomen tot haar keuze, maar de gesprekken maken de spanningen nog groter. Haar ouders begrijpen haar niet en blijven het contact met Tim onderhouden, wat soms tot pijnlijke situaties leidt. Zoals die keer dat haar neefje wordt gedoopt. Hanneke besluit naar de doopdienst te gaan. Bij aankomst ziet ze tot haar schrik dat Tim ook is gekomen. Als ze in paniek weg wil gaan, houden familieleden haar tegen en zeggen dat ze moet blijven, omdat ze er ook bij hoort. Hanneke blijft, maar raakt verstrikt in heftige, tegenstrijdige emoties: liefde voor haar familie, verdriet om het niet gehoord worden en pijn van de confrontatie met Tim.

Gevolgen
Het verhaal van Hanneke illustreert hoe ingewikkeld de situatie kan zijn na een echtscheiding, vindt Huibert Steen, psychosociaal therapeut bij de Driehoek, een instelling voor christelijke hulpverlening. “Het kan niet anders of een ingrijpende gebeurtenis als een echtscheiding heeft drastische gevolgen voor een heel systeem aan menselijke relaties. Soms willen mensen ondanks alles vast blijven houden aan onderlinge verhoudingen zoals die waren, maar dat is onmogelijk. Er zullen keuzes moeten worden gemaakt: waar ligt de loyaliteit?” Afscheid nemen van een van de twee partners is in de meeste gevallen de enige manier om door te kunnen gaan. Vooral in de periode vlak na een scheiding staan beide betrokkenen vaak op gespannen voet met elkaar. Het is een illusie te denken dat vrienden of familieleden in zo’n situatie met beide ex-partners een diepgaande relatie kunnen behouden. Er komt een moment waarop mensen moeten kiezen: met wie gaan we verder?

Een ander
Iemand die dat aan den lijve heeft ondervonden, is Marco. Jaren na zijn echtscheiding weet hij nog steeds niet precies hoe het allemaal mis heeft kunnen gaan. Op een zeker moment was er een andere man in het spel en stelde Marco zijn vrouw voor de keuze: hij of ik. Zijn vrouw koos voor de ander. Marco zag geen andere mogelijkheid dan weg te gaan.

Daarmee kwamen ook de banden met zijn schoonfamilie in een ander perspectief te staan. “Ik kon altijd goed overweg met mijn schoonvader,” vertelt hij. “Dat bleef zo, ook in de tijd dat we huwelijksproblemen hadden. Zelfs na die tijd hielden we contact, maar uiteindelijk hebben we besloten daar een einde aan te maken.” Hoewel de schoonvader van Marco zich niet kon vinden in de keuzes die zijn dochter had gemaakt, koos hij toch voor haar. “Hoe pijnlijk deze beslissing ook was, ik had daar alle begrip voor,” blikt Marco terug. “Zij had hem harder nodig dan ik; hij wilde er voor haar kunnen zijn. Wat er ook gebeurt, zij blijft natuurlijk altijd zijn eigen kind.” Het afscheid was pijnlijk en goed tegelijk, omdat de keuze in openheid en vertrouwen werd besproken.

Versimpelen
Dat laatste is een voorwaarde om op een goede manier verder te gaan of juist dingen af te sluiten, benadrukt Huibert Steen. Bovendien is het bij het maken van keuzes - bij wie ligt je loyaliteit? - belangrijk om oog te hebben voor de ingewikkeldheid van de situatie en dus voor beide kanten van het verhaal. Vaak hebben mensen de neiging situaties te versimpelen, om zo gemakkelijker te kunnen kiezen. Bij echtscheiding denkt de omgeving nogal eens in termen van ‘goed’ en ‘fout’, terwijl dat vrijwel nooit zo simpel ligt. Toch is het te begrijpen dat mensen zo denken. Al was het alleen al omdat de buitenwereld meestal niet méér ziet dan een aantal incidenten.

Zichtbaar
Ingesleten patronen en scheefgroei binnen een huwelijk blijven vaak jarenlang verborgen voor de omgeving. Pas op het moment dat het echt fout gaat, worden de problemen zichtbaar en dan nog niet eens helemaal. Vervolgens worden op basis van onware of halve informatie conclusies getrokken, terwijl de situatie in feite veel genuanceerder in elkaar steekt. Daar komt bij dat echtscheiding een moreel oordeel oproept. Soms is dat zo sterk dat het de persoonlijke relatie blokkeert.

Vriendinnen
Hanneke kan daarover meepraten. Vóór haar echtscheiding had ze veel vriendinnen. Daar zijn er maar twee van overgebleven. Anderen hebben het contact verbroken, soms zelfs zonder de moeite te nemen met Hanneke in gesprek te gaan. Ze trokken hun conclusies op basis van het verhaal van Tim en hun eigen waardeoordelen. De paar vriendinnen die wel zijn gebleven, zijn het ook niet in alles eens met Hanneke. Regelmatig hebben ze stevige discussies over wat er is gebeurd, maar dat staat hun vriendschap niet in de weg. Sterker nog, hun vriendschap vormt juist de basis voor deze gesprekken.

“Inderdaad is het belangrijk gericht te zijn op de persoonlijke relatie met een gescheiden vriend of vriendin, ook als je vindt dat hij of zij verkeerde keuzes heeft gemaakt,” stelt Huibert Steen. “Tegelijk is het goed als gescheiden mensen begrip kunnen opbrengen voor het onbegrip van hun omgeving. Dat is natuurlijk ontzettend moeilijk. Na een echtscheiding heb je vaak de handen vol aan je eigen problemen. Maar besef wel dat jouw scheiding de mensen in je omgeving letterlijk voor een duivels dilemma plaatst.”

Verdedigen
De neiging om de situatie te vereenvoudigen door dingen eenzijdig voor te stellen, bestaat niet alleen in de omgeving van een ex-echtpaar. Ook gescheiden mensen zelf kunnen een eigen versie van het gebeurde ontwikkelen, al was het alleen maar omdat ze voortdurend het idee hebben dat ze zichzelf moeten verdedigen. Gevoelens van wrok, schuld en boosheid kunnen de overhand krijgen en doorwerken in de contacten met anderen.

Steen: “Mensen zouden eigenlijk ná een scheiding nog in relatietherapie moeten gaan. Ook al is herstel van het huwelijk niet meer mogelijk, dan zouden toch bepaalde mechanismen en omgangspatronen doorbroken moeten worden tussen de ex-partners, zeker als er kinderen bij betrokken zijn. Het is van wezenlijk belang dat beiden inzicht krijgen in het eigen aandeel in hun stukgelopen huwelijk. Deze zelfreflectie is heel confronterend; je voelt je heel klein als je beseft dat je dingen anders had kunnen doen. Maar het is wél een voorwaarde voor persoonlijk herstel. Bovendien helpt het om op een goede manier met mensen uit de gezamenlijke omgeving verder te gaan, of juist afscheid te nemen.”

Vertrouwen
Voor mensen die al tijdens hun huwelijk open met anderen konden praten, is het na een echtscheiding doorgaans minder moeilijk om zich kwetsbaar op te stellen. In een sfeer van eerlijkheid en vertrouwelijkheid kan sneller weer een balans gevonden worden in de contacten met anderen. Huibert Steen pleit dan ook voor meer openheid over relaties. Binnen families en vriendenkringen, maar ook in kerkelijke gemeenten zou meer aandacht gegeven moeten worden aan het reilen en zeilen in huwelijken. Veel mensen beschouwen hun liefdesrelatie als een privézaak en vinden het moeilijk daar met anderen over te praten. Terwijl juist het open kunnen delen van moeiten zo belangrijk is om te voorkomen dat de problemen zich opstapelen. Bovendien maakt het de situatie na een scheiding - als het daar toch van komt - minder ingewikkeld.

Schokeffecten
Hoe zorgvuldig mensen na een echtscheiding ook met elkaar omgaan, het is en blijft een gebeurtenis die enorme schokeffecten teweegbrengt in een grote kring van mensen. Niet voor niets wordt vaak de vergelijking getrokken met het plotseling overlijden van een dierbare, dat eveneens gevolgen heeft voor veel mensenlevens. Op meerdere plaatsen in de Bijbel blijkt dat God het huwelijk een zeer belangrijke functie heeft gegeven: het is dé liefdesbasis van de menselijke samenleving. Als die basis wegvalt, beginnen relaties in de omgeving ook te wankelen. Herstel en nieuw evenwicht kunnen alleen gevonden worden waar mensen een weg zoeken langs inzicht, erkenning, vergeving en vernieuwing.

Tips voor familie en vrienden van een gescheiden echtpaar

• Realiseer je dat er vrijwel nooit sprake is van een ‘goede’ en een ‘foute’ partij.
• Praat niet met de ene ex-partner over de andere ex-partner.
• Probeer niet krampachtig met beide ex-partners diepgaand contact te houden.
• Verkies de relatie met je eigen kind boven de relatie met je (ex-) schoonkind.
• Als je afscheid moet nemen, doe dat zorgvuldig en liefdevol.
• Zeg het als je het niet eens bent met de keuzes van een ander, maar doe dit altijd vanuit de relatie die je met de betrokkene hebt; geef de ander de ruimte zijn of haar verhaal te doen.
• Zorg voor een open sfeer waarin mensen zich vrij voelen om te praten over problemen tijdens of na hun huwelijk.

  1. De namen van Hanneke, Tim en Marco zijn om privacyredenen gefingeerd.
--:--