Sluit je aan

Inloggen bij eo

Praat je mee? Als je bent ingelogd, kun je reacties plaatsen en gesprekken volgen.

Door in te loggen bevestig je dat je de Algemene Voorwaarden en Privacyverklaring van de EO hebt gelezen en begrepen.

Hulp nodig?

Check de veelgestelde vragen.

Hoe zit het met al dat geweld in de Bijbel?.

Hoe zit het met al dat geweld in de Bijbel?

3 juni 2020 · 07:30

Update: 15 november 2024 · 13:13

Rob Bell gaat in op vragen over al het geweld in de Bijbel. Hij plaatst ze in de context en waarschuwt om vooral niet de conclusie te trekken: ‘Zo is God nu eenmaal’.’Dat is een heel ongezonde en gevaarlijke kijk op God.’

Deze blog gaat over Lot, Sodom en Gomorra, Jericho en al die andere gewelddadige passages uit het Oude Testament. En nu we toch bezig zijn, ook over het Nieuwe Testament. Ik neem meteen de voorschriften om te stenigen mee, plus dat vreemde stuk in Numeri waar zwangere vrouwen stof moeten drinken om aan het licht te brengen of ze overspel hebben gepleegd, Abraham die zijn zoon offerde, want dat deden ze nu eenmaal in die tijd, en ook deze vragen van lezers:

‘Heeft God in het OT echt gezegd dat de Israëlieten iedereen moesten doden, inclusief vrouwen en kinderen? Hebben de profeten het wel goed gehoord? Misschien hebben ze (vast met goede bedoelingen) wel een paar van hun eigen doelen aan God toegeschreven? Of wilden de mensen met macht God gewoon voor hun eigen karretje spannen? Of is God een psychopaat met tirannieke aanvallen?’

en:

‘Waarom zou God mensen bevelen vrouwen en kinderen af te maken? Waarom zijn die verhalen zo belangrijk?’

Kijken met een filter

Goede vragen. Veel antwoorden.

1. De verhalen in de Bijbel worden verteld door mensen (dat ligt voor de hand, maar ik zal daar toch de hele serie op blijven hameren).
Die mensen leefden in een ander stadium van bewustzijn. (Denk bij dat bewustzijn aan een bepaalde bril, of een filter, waardoor je de wereld ziet en begrijpt.) Wat je in de Bijbel leest, zijn vooral verhalen die zijn verteld en opgeschreven door mensen die leefden in de bewustzijnfase van een stammencultuur. (Stammen waren vooral bezig met hun zelfbehoud. Als je tegen een andere stam vocht, ging het tussen jouw god en die van hen, en wanneer je won roeide je iedereen uit, zodat niemand later wraak kon nemen – maar dat weet je al.)

Zo keken de mensen tegen de wereld aan,

zo ging het nu eenmaal,

zo zagen ze hun leven.

2. De manier waarop mensen gebeurtenissen en ervaringen interpreteren, hangt af van de bewustzijnsfase waarin ze verkeren. Deze verhalen weerspiegelen dus precies hoe mensen in die tijd aankeken tegen de wereld en alles wat er gebeurde. Verbaast het je dat als iemand in de Bijbel een gevecht won daarna de eer aan hun God gaf? Nee, want zo ging dat toen. Verbaast het je dat ze na de overwinning de vrouwen en kinderen uitroeiden en daarna beweerden dat dat moest van hun God? Nee, want zo ging dat toen. Verbaast het je dat ze na de overwinning niemand lieten ontsnappen en iedereen ombrachten en vervolgens zeiden dat God ze daarvoor de kracht had gegeven? Nee, want dat deed iedereen in die tijd. Verbaast het je als Lot zegt: ‘Blijf van mijn gasten af, verkracht mijn dochters maar’? Nee, want dat deed iedereen in zo’n situatie.

Walgelijk, primitief en barbaars? Ja!

3. Je vindt deze verhalen gewelddadig, walgelijk, primitief en barbaars omdat ze dat zíjn. Als je ze níét schokkend, weerzinwekkend en onbegrijpelijk vond, dan spoorde je niet. En iedereen die deze verhalen leest en vervolgens zegt: ‘Tja, zo is God nu eenmaal’ heeft een heel ongezonde en gevaarlijke kijk op God.

4. Niet alle verhalen in de Bijbel zijn zo – ik concentreer me hier overigens op de Thora. Vind je het primitief en barbaars om voor weduwen en wezen te zorgen (volgens de wetten in Deuteronomium)? Vind je het wreed en gewelddadig om de rand van je akker niet te maaien, zodat de armen iets te eten hebben (volgens de wetten in Leviticus)? Vind je het primitief dat slaven bevrijd moeten worden (het Bijbelboek Exodus)?

Nee, natuurlijk niet.

Dat was iets heel nieuws,

en het staat in de Bijbel.

Overigens, in Ezechiël 16 haalt de profeet de woorden van God aan:

Toch zal ik hun lot ten goede keren, het lot van Sodom…

Blijkbaar was de grote ramp die Sodom verwoestte dus niet het laatste woord over die stad. (Daarover later meer.)

5. Nu wordt het echt interessant: de Bijbelverhalen vormen een goede weerspiegeling van het heersende bewustzijn van die tijd, maar tegelijk vind je naast die verhalen, en zelfs ermee verweven, radicaal nieuwe gedachten over vrijheid, gelijkheid, rechtvaardigheid, mededogen en liefde. Je treft in de Bijbel nieuwe en oude opvattingen naast elkaar aan. Wreed geweld staat zij aan zij met nieuwe inzichten in vrede en recht. Vanuit het bestaande bewustzijn bloeit een nieuw bewustzijn op. Het zaad van een nieuwe kijk, een nieuw bewustzijn, nieuwe mogelijkheden wordt gezaaid en begint te ontkiemen, zoals het verhaal dat de stam van Abraham andere stammen tot zegen zal zijn…

6. (Het gaat lekker, toch? We komen al aardig op stoom. Als dit een preek was gingen de armen al de lucht in en klonk overal amen!) Dit is de diepere waarheid: bewustzijn verandert niet van de ene op de andere dag.

Veranderen heeft tijd nodig.

Dat is altijd zo geweest.

Zo gaat het bij jou ook.

Verandering heeft tijd nodig

Laten we het daar even over hebben. Heb je je weleens voorgenomen gezonder te gaan eten? En, ben je toen de dag daarop al compleet veganistisch geworden? Heb je ooit weleens besloten om meer te gaan bewegen? En, heb je de dag daarna al aan een triatlon meegedaan? Denk je soms weleens dat je milieubewuster zou moeten leven?  En, had je de dag daarna al een ecologische voetafdruk van 0 hectare?

Waarschijnlijk niet.

Je had een nieuw idee, een nieuwe visie, je ving een glimp op, een visioen van een grootse en verlichte toekomst – er werd je eventjes een doorkijkje gegund – dat daarna geleidelijk wortelschoot. Het ging beetje bij beetje. Bij beetje. Iets nieuws. Daarna nog iets. En nog iets. Omdat verandering tijd nodig heeft.

En daarmee ben ik bij nummer 7 aangekomen, het crescendo, het hoogtepunt wanneer de drummer op zijn kop boven de menigte hangt en een solo geeft (heb ik al eens gezegd met hoeveel lol ik deze blogs schrijf?): waarom stel je eigenlijk al die vragen over het geweld in de Bijbel? Waarom reageer je zo verontwaardigd? Waarom vind je die verhalen zo weerzinwekkend? Waarom laat je hierdoor het Bijbellezen maar zitten? Omdat ze primitief en barbaars zijn? Ja.

Maar hoe komt het dat je dat vindt? Waardoor reageer je op al dat geweld met afgrijzen? Waar komt de gedachte vandaan dat er iets mis is met deze verhalen? De gedachte dat er een betere, beschaafdere manier van leven is, komt doordat je het bewustzijn van die tijd niet deelt. Of het nu door liefde, vrede, rechtvaardigheid of mededogen komt – wat het ook is, doordat je door díé bril of dat filter kijkt, weet je dat het verkeerd is om zoveel mensen te doden. En dat een god die je daartoe aanzet tot elke prijs vermeden moet worden.

Hoe komt dat zo bij jou?

Hoe komt het in vredesnaam dat je zo naar de dingen kijkt?

Doordat de mensheid zich heeft ontwikkeld, de menselijke perceptie en interpretatie van de wereld is gegroeid sinds deze verhalen ontstonden. (Tot op zekere hoogte. Daarover later meer.) In het algemeen komt je afkeer en verontwaardiging voort uit het feit dat je je in een andere bewustzijnsfase bevindt. Je hebt een andere kijk op de wereld. Je keurt genocide af. Je keurt verkrachting af. Je keurt het doden van vrouwen en kinderen af.

Dat brengt me bij deze vraag: hoe verklaar je het dat we deze verhalen tegenwoordig afschuwelijk vinden? Wat is er met ons gebeurd dat we ze nu anders lezen? Is er iets gaande in de geschiedenis wat vooruitgang brengt? Is dat iets misschien iemand?

Het feit dat je misselijk wordt van zulke verhalen levert het bewijs dat je groeit en een volwassen bewustzijn krijgt. Snap je? Juist die elementen in deze verhalen die je woest maken, zodat je je teleurgesteld afvraagt of je ze überhaupt wel wilt lezen, leveren het grootste bewijs dát we ons kunnen ontwikkelen en eerdere bewustzijnsfasen ontgroeien.

Dus: je afkeer van de gewelddadige verhalen in het Oude Testament komt voort uit je overtuiging dat we ondertussen veel beter weten.

En, denk je dat je er al bent? Zijn we er als beschaving, als samenleving, als mensheid al? Weten we inmiddels hoe het moet?
Is er al wereldvrede?

Nee.

Hebben we nog een hele weg te gaan?

Tuurlijk.

‘Wanneer je de Bijbel leest als een in steen gebeiteld verhaal van een God die mensen beveelt andere mensen te doden, zul je er nooit iets van begrijpen’

Maar juist het gegeven dat het geweld in die verhalen je vervult met afkeer, verwarring en je onpasselijk maakt, betekent dat er iets in de geschiedenis van de mensheid aan het werk is dat vooruitgang brengt.

Want niemand van ons heeft het al onder de knie. Geen stad, geen land, geen gezin, geen instelling, geen individu, geen bedrijf. Iedereen heeft hulp nodig. We hebben allemaal nog een hele weg te gaan…

Wanneer je de Bijbel leest als een in steen gebeiteld verhaal van een God die mensen beveelt andere mensen te doden, zul je er nooit iets van begrijpen. Maar als je de Bijbel leest als een verhaal dat zich ontvouwt en dat een toenemend besef laat zien van wie God is, wie wij zijn en wat het inhoudt om recht te doen, trouw te betrachten en nederig te zijn (in de woorden van Micha), dan begin je iets te zien van wat er net onder de oppervlakte aan het werk is, waar iets ontkiemt en langzaam in beweging komt, tevoorschijn wordt geroepen, getrokken en gelokt en geïnspireerd en veranderd… Lees de Bijbel als het verhaal van de mensheid die ontwaakt, zich ontwikkelt en toeneemt in bewustzijn, rijpheid en inzicht (het gebed van Paulus in zijn brief aan Efeze). Misschien wil je dat verhaal dan wel doorvertellen.

Dit blog werd eerder geplaatst op 27 april 2016

Deel dit artikel: