Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Jan-Jaap legt uit waarom de Holocaust nooit geschiedenis wordt

Deel:

De Holocaust wordt nooit geschiedenis, betoogt Jan-Jaap. Deze afschuwelijke gebeurtenis openbaart ons iets wezenlijks waardoor het deel blijft uitmaken van het nu en buiten de tijd staat.  

Afgelopen zondag vond de Holocaust Memorial Day, de internationale gedenkdag voor de slachtoffers van de Holocaust plaats. Ik vond het een bijzondere ervaring om de soms felle reacties te lezen op initiatieven om de herdenking ook te koppelen aan actualiteiten.

De Duitse historicus Ernst Nolte schreef in 1986 al dat de Holocaust een vorm van verleden was die maar niet voorbij wou gaan, ‘een verleden dat zich als heden gevestigd heeft’.  Als goed historicus eiste hij dat ook dít stuk verleden zich maar eens als geschiedenis ging gedragen. Net zoals de bezetting van het Rijnland, of de Slag bij Yarmouk. Het verleden dat geen geschiedenis werd, verwordt tot een oneigenlijke mythologie, waar van alles aan vastgeplakt wordt, aldus Nolte.

Echo’s van dergelijke argumenten waren ook onlangs te horen, toen er door een aantal mensen geprotesteerd werd tegen het organiseren van de Nacht van de Vluchteling in Kamp Westerbork. De klacht was goeddeels hetzelfde: men vond dat de organisatoren de tragische geschiedenis niet in het verleden kon laten liggen en deze op onterechte wijze het heden introk.

Verachtelijke uitspraken

Een extreme vorm van historisering troffen we al eerder aan bij het Duitse AfD-kopstuk Gauland die Hitler en de nazi’s ‘een vogelpoepje in de succesvolle Duitse geschiedenis van meer dan duizend jaar’ noemde.
Deze woorden zijn zo mogelijk nóg verachtelijker dan die van extreem-rechtse oud-politicus Jean-Marie le Pen – die stelde dat de  industriële vernietiging van het Joodse volk ‘slechts een historisch detail‘ was.  Als de Holocaust geschiedenis is, dan is zij volgens dit sentiment ook niet belangwekkender dan de Hoekse en Kabeljauwse twisten.

Opvallend is echter dat de Holocaust zèlf vooralsnog weigert – 74 jaar na de bevrijding van Auschwitz – om geschiedenis te worden. Hij gedraagt zich niet als de Vrede van Augsburg, de Belgische Opstand of de Slag om Verdun. Ik vermoed én hoop dat hij dit ook nooit zal doen.

Of het nu verhalen ten goede of ten kwade zijn, als het verhalen van openbaring zijn staan ze buiten hun tijd en maken ze deel uit van een nu dat niet voorbijgaat

Buiten de tijd

Wij zijn als mensen immers betekenisgevende wezens. Wij kunnen niet leven in een wereld zonder verhalen, mythen zo u wil, die ons vertellen wie wij zijn en waar wij vandaan komen. Wij kunnen niet zonder verhalen die ons openbaren wat onze relatie is tot anderen, hoe onze relatie is tot God en die ons ook vertellen wat er kan gebeuren als we tegen alle waarschuwingen in het donkere bos van de leugen ingaan en onszelf tot werktuig maken van een kwade macht.
Hoe dichter het verhaal een grote waarheid over onszelf benadert, des te actueler zal het zijn, ongeacht hoe lang geleden het verhaal zich heeft afgespeeld.

Of het nu verhalen ten goede of ten kwade zijn, als het verhalen van openbaring zijn staan ze buiten hun tijd en maken ze deel uit van een nu dat niet voorbijgaat. De verhalen uit de Bijbel, de verhalen over Jezus Christus zijn duizenden jaren oud en brengen ons net zo tot leven als dat ze dat vijftienhonderd jaar geleden konden.

Openbaring van het kwaad

Het verhaal van Auschwitz is óók een openbaring, zij het een openbaring van het kwaad. Het openbaart een moderne Europese industriële samenleving die deel had aan moderniteit en Verlichtingsdenken en een eeuwenlange humanistische cultuur, die nochtans alle inventiviteit en industriële capaciteit inzette om verwoesting te zaaien op een schaal die zijn weerga niet kende.

Deze vernietiging werd niet doorgevoerd door bloeddorstige wilden, maar door banale mensen die op gemeentelijke bureaus de lijsten met Joodse inwoners naliepen en vlijtig vinkjes zetten zoals hen was geïnstrueerd.

De vernietiging van het Joodse volk is geen bedrijfsongeluk dat men kan verstoppen in statistische overzichten van de jaren veertig. Daarvoor is de waarheid te confronterend, een waarheid die de Joodse schrijver en Auschwitz-overlevende Primo Levi onder woorden bracht met de woorden: ‘Het is gebeurd, dus het kan weer gebeuren.’

Bevragen van onschuld

De Holocaust is het verhaal van onze zondeval – de zondeval van het westen. Geen ander verhaal zal de onschuld waarin wij willen blijven geloven zó bevragen als déze geschiedenis.  Hoe meer wij geloven in onze wezenlijke onschuld, onze goede bedoelingen en de onweerstaanbare technische en morele vooruitgang van Europa, des te dichter zitten wij bij dat donkere bos.

Laat ons daarom de waarschuwingsborden vooral goed onderhouden.

Foto boven: ANP REMKO DE WAAL
Kamervoorzitters Khadija Arib en Ankie Broekers leggen een krans bij het Spiegelmonument Nooit meer Auschwitz tijdens de Nationale Holocaust Herdenking 2019 in Amsterdam. 

--:--