Is de kerk over vijftig jaar groter dan ik zou willen?

Het afgelopen jaar toerde ik rond met een optimistische boodschap: we mogen weer over religie praten in Nederland anno 2019. Mijn boek verscheen tegelijk met dat van Yvonne Zonderop, die van buiten de kerk dezelfde tendens signaleerde. De oude allergie is weg, als je met jongeren spreekt hebben die minder nare associaties met het geloof. Seculieren willen best weer eens een keer over Paulus, de Bijbel en religieuze rituelen praten – of zelfs lezen. Het heeft me in positieve zin verbaasd hoe makkelijk de mainstream media, waarover ik als jongere dacht dat ze anti-geloof waren, mij wisten te vinden. Grote kranten, radio- en tv-programma’s wilden ineens een special over Hemelvaart of Pasen of kerkvernieuwing plaatsen. Mooi nieuws, toch?

Mijn eerste verklaring daarvoor - tevens de eerste zin van God en ik - heb ik van de Theoloog des Vaderlands geleend, Stefan Paas. Zijn stelling is: het christelijk geloof is als cricket. Een exotische hobby waar niemand iets van weet. Als jij op een verjaardag een vage kennis tegenkomt die gek is van cricket, vind je het aardig om naar diens enthousiaste betoog over z’n hobby te luisteren. Heel misschien ga je zelfs één keer kijken. Daar blijft het dan ook bij. Het is een ongevaarlijke rariteit waar je van een afstandje welwillend naar kijkt. Zo, zeggen Stefan en ik, kijkt de seculiere Hollander naar ons geloof.

Maar dat is niet het hele verhaal. Wereldwijd is het christendom namelijk noch onschuldig, noch marginaal. Het geloof wordt sterker – niet alleen door geboortegolven in landen waar ik nooit kom.

Nieuwrechtse christendom

In hetzelfde jaar dat Yvonne Zonderop en ik schreven over een nieuwe maatschappelijke interesse voor het christendom, schreef Jordan Peterson (met hier een fan, daar een tegenstander) zijn boek dat van onze gezamenlijke boekverkoopcijfers een lachertje maakte. Deze psychiater hakt graag op feministen en op postmoderne liberalen. Hij ziet in onze cultuur graag de orde hersteld, en spreekt als zodanig bijvoorbeeld een grote groep mannen aan die zich weinig raad weten met hun mannelijkheid. Zijn 12 Rules For Life staat bomvol Bijbelverwijzingen.

Fans van Peterson laten zich dus weer iets gezeggen door de Bijbel. Zijn aanhang overlapt in Nederland veel met de aanhang van Thierry Baudet. Hij flirt, net als veel populisten in alle landen, met hoge regelmaat met het christendom. Dit nieuwrechtse christendom hangt samen met allerlei anti-progressieve waarden. Het getuigt van heimwee naar tijden zonder migratie, zonder feminisme, zonder genderdebatten, zonder multiculturalisme, zonder spiritueel vacuüm. We moeten weer boreaal, patriarchaal en cultuurchristelijk worden. Geestverwanten van dit gedachtengoed vind je van Oost-Europa tot Italië, van Zuid-Amerika tot in het Witte Huis. Overal om ons heen is de beweging groeiende.

Blijvertje

Wat dit betreft is Rusland een interessante testcase. Daar had men in de Sovjet-Unie voor een deel al de maatschappij waar wij naartoe dachten te gaan. Uit enquêtes bleek dat heel weinigen zich christelijk noemden. Abortus was goed beschikbaar. Vrouwen mochten er iets eerder stemmen dan in Nederland, en werken deden ze ook. (Voor LHBT'ers was het communisme aanvankelijk geen slecht nieuws, maar het bleek zeker geen bevrijding).
En toen viel de USSR. In Poetins Rusland identificeert 72 procent zich als orthodox christen, tegenover 31 procent een kleine dertig jaar geleden. Parallel aan deze omgekeerde secularisering zien we het er minder gezellig worden voor homo’s en feministen. Een beetje zoals het in het Amerika van Trumps diep christelijke Republikeinse regering minder gezellig wordt voor ongewenst zwangere vrouwen of moslims, om maar twee groepen te noemen.

Lange tijd lachten onze theologen en kerkelijke instanties om alle populistische toenaderingen tot het christendom. Begrijpelijk, want het opportunisme droop er vaak vanaf. Maar als je het grotere plaatje bekijkt valt er misschien niet echt zoveel te lachen.

Wat als de hernieuwde interesse voor het christelijk geloof een blijvertje is? Alle tekenen zijn er dat het internationale politieke impact heeft. Ook in Nederland vindt de SGP al hier en daar nieuwe bondgenoten op rechts (het pand waar Baudets partij voor een vriendenprijsje huist, heeft zelfs een SGP'er als huurbaas). De aanhangers van de antiliberale, antiprogressieve, antifeministische beweging trekken soms daadwerkelijk naar de kerk. Zoals de overtuigd rooms-katholieke Marion le Pen in het seculiere Frankrijk. Zoals Roosh, ‘s werelds grootste online versiercoach, beschuldigd van vrouwen-, homo- en jodenhaat. Tegenwoordig is hij een vroom oosters-orthodox gelovige. Of, in extremis, Trenton en Breivik, aanslagplegers die zinspeelden op de middeleeuwse kruistochten.

Aaibaar of eng

Ik trek door het land met een optimistische boodschap: er mag weer over onze prachtige geloofstraditie worden gepraat. Maar misschien is het niet langer verstandig als de kerk zichzelf ziet als een cricketvereniging. In het grote geheel zijn we geen exotische hobby, maar een potentieel ijzersterke politieke kracht. In het grote geheel zijn we geen marginaal verschijnsel, maar een historische macht die op elk moment nieuw leven ingeblazen kan worden. Als het in Rusland in de jaren 90 kon, kan het ook in het 21^e-eeuwse liberale Europa met haar identiteitscrisis.

Hoe gaat het verder met ons? Misschien lopen de kerken leeg, conform de statistische trends van de afgelopen decennia. Zijn wij als Nederlandse christenen aan het eind van deze eeuw een aaibare of een beetje enge minderheid? Je moet er rekening mee houden.
Aan de andere kant moet je ook rekening houden met de mogelijkheid dat de kerken juist weer sneller vollopen dan je wilde. Omdat zich een maatschappelijke crisis voltrok, omdat de vrijheid na de verzuiling niet duurzaam bleek, omdat de populisten van nu de mainstream van straks worden. Straks zitten we over 50 jaar ineens ook met 70 procent christenen in ons land.
Ik zeg absoluut niet dat het gaat gebeuren, maar het kán. In dat geval gaat de groei van ons christendom gepaard met de krimp van vele emancipaties en progressieve waarden waarvan ik houd. Het is geen scenario waar ik blij van word, maar wel een waar we op voorbereid moeten zijn.

Wat doe ik dan? De hazen zullen anders lopen, de media zullen andere richtingen kiezen, ik zal andere opponenten en andere bondgenoten treffen. Ik zal, gek genoeg, zelfs aan de rem van de kerkgroei willen trekken. En tóch zal ik het land blijven rondtoeren met een optimistische boodschap: die van een inspirerende Bijbel die actueel blijft, die van een vrolijk christendom, die van geloof, hoop en liefde, en van vrijheid, nog altijd in de naam van Jezus.