Is je kerkdeur nog op slot?
9 december 2019 · 15:10
Update: 19 november 2024 · 16:00
Wie kent het niet: op vakantie in Frankrijk wandel je een kathedraal binnen. De deur is altijd open, soms is er verder niemand aanwezig. En geen mens lijkt zich druk te maken om onverlaten die het interieur beschadigen, afval dumpen of een verlate beeldenstorm aanrichten. Freelancer Sjoerd Wielenga vraagt zich af: waarom zitten doorsnee Nederlandse kerkgebouwen dan wel op slot?
Zo open als katholieke kerken door de week vaak zijn, zo gesloten zijn de protestantse gebouwen. Een streng bordje aan de gevel vermeldt met een beetje geluk wanneer de kerkdiensten gehouden worden. Om nog maar te zwijgen van gemeentes die op zondag in gymzalen of scholen samenkomen: die zijn door de week nog onzichtbaarder dan op zondag.
Er komen nu een stuk of drie mensen op af
Gesloten deur
Ik neem op een gewone, druilerige woensdagmiddag de proef op de som en test de gastvrijheid van de kerken zo’n vijfhonderd meter van mijn kantoor in het centrum van Amersfoort. De oud-katholieke kerk is iedere woensdagmiddag open; er is geen activiteit, maar je kunt gewoon aanschuiven in de banken of een kaarsje branden. Maar vandaag sta ik voor een gesloten deur. Waarom, dat wordt me niet duidelijk. De ernaast gelegen Xaveriuskerk blijkt volgens een bordje op de deur nét dicht: het gebouw is juist iedere woensdagochtend open.
Even verderop zit de Sint Aegtenkapel. Het (voormalige) godshuis blijkt een culturele evenementenlocatie. Weliswaar regelmatig open, maar nu niet. Biedt de schuin tegenover gelegen Elleboogkerk dan een warme plek voor een door een flinke regenbui doorweekte zinzoeker? Gelukkig, de kerkdeuren staan wagenwijd open. Maar, meldt een staand informatiebord streng: ‘Alleen toegang met een museumticket’. De voormalige kerk blijkt een expositieruimte van het nabijgelegen museum Flehite te zijn.
Altijd open
Moet ik mijn toevlucht zoeken in de Vinex-wijk? Twintig minuten fietsen verderop staat daar de Ontmoetingskerk, onderdeel van het multifunctionele complex Hart van Vathorst. Naast een kerk herbergt dit gebouw ook een restaurant, kinderdagverblijf en twee zorginstellingen. Het pand is overdag altijd open en vrij toegankelijk. Maar de kerkzaal is gesloten en wie niet beter weet, zal het niet opvallen dat hier erediensten worden gehouden. Duidelijker is de kapel in het restaurant, die wel altijd open is. Als ik Hart van Vathorst binnenkom, is het licht van de kapel uit en de deur gesloten, maar niet op slot. Een restaurantmedewerker, tevens bewoner van een instelling voor mensen met een beperking, wijst naar de kapel. “Als ik boos word, ga ik daar even zitten. Dan kom ik tot rust.”
Praatje over geloof en zingeving
Binnen vind ik een kleurrijk kruis en een kanselbijbel, opengeslagen bij het boek Daniël, met een fraaie kleurenplaat van de hoofdpersoon in de leeuwenkuil. Op de muur hangen briefjes waarop gebeden geschreven staan – van verzoeken tot genezing van grootouders tot wanhopige uitroepen tot God.
De predikant, Joost Smit, zet iedere ochtend de deur open, zodat de drempel niet te hoog is, zegt hij even later in zijn werkkamer in het pand. En of mensen nu wel of niet gebruikmaken van de kapel, regelmatig heeft hij een praatje met bezoekers van het restaurant, het kinderdagverblijf of een van de zorginstellingen – en dat gaat niet zelden over geloof en zingeving. Bovendien organiseert de kerk eens in de maand in het restaurant een gratis driegangenmenu voor de wijk.
Monastieke stilteviering
Ook in Utrechtse Vinexwijk Vleuten staat een open kerk. In het spiksplinternieuwe kerkgebouw Kerk aan het Lint – afgelopen september ging het pand open – hebben twee predikanten (van de twee gemeentes die van het gebouw gebruikmaken) hun werkkamer. Buurtdominee Timo van der Heijden geeft toe dat die collegialiteit de voornaamste reden is dat er doordeweeks altijd iemand in de kerk is. “In onze kapel houden we iedere woensdag en donderdag een soort monastieke stilteviering met een ochtendgebed, Bijbellezing en enkele minuten stilte. Iedereen is welkom. Er komen nu een stuk of drie mensen op af; christenen van buiten de eigen gemeentes.”
En daarna gaan de dominees aan het werk. Ze ontvangen bezoek en voeren pastorale gesprekken. Timo: “Of soms lopen we met een gemeentelid een rondje door het naastgelegen park.” Ook zijn er twee koffieochtenden voor de wijk. “Maar dat loopt niet of nog niet. De meeste Vinexbewoners werken of denken ’s ochtends niet zo snel: ik ga koffiedrinken in de kerk.”
Het wijwaterbakje werd gebruikt als urinoir
Hangjongeren
Kerk aan het Lint heeft het plan om in de toekomst flexplekken voor zzp’ers te maken. De naam van het werkcafé is al bedacht: Ora et Labora, bid en werk. “We willen beginnen met een ochtendgebed, ’s middags een lunch aanbieden en aan het einde van de dag ons werk aan God toevertrouwen.”
De kapel waar de gebeden plaatsvinden, is de hele dag beschikbaar, maar spontane bezoekers moeten wel eerst aanbellen. En als de dag erop zit en de predikanten huiswaarts keren, gaat de deur op slot en het alarm erop. Timo: “Aanvankelijk wilden we de kapel altijd openlaten. De wijkagent vond het heel nobel, maar waarschuwde dat hangjongeren er dan ook gebruik van kunnen maken.”
Pieskapel
Die opmerking doet me denken aan een kloosterkapel in het centrum van Rotterdam. Toen ik die een aantal jaar geleden bezocht, was ik er getuige van dat een stadswacht en een monnik spraken over de overlast in de onbemande kapel: het wijwaterbakje werd gebruikt als urinoir en er werden drugs gedeald. Dat zijn de risico’s, maar de eerwaarde broeder haalde er z’n schouders over op: zo gaan die dingen. En over het sluiten van de pieskapel werd niet gedacht. De Mariakapel is, zie ik op de website, nog steeds elke dag open van 10.00 tot 18.00 uur.
Even verderop in de stad staat aan de Simonstraat de Waterpleinkerk. Sinds het gebouw enkele jaren geleden grondig verbouwd is, heeft het een kapel. Het idee was dat deze plek een oase van rust moest bieden voor winkelend publiek en kantoormensen. Nu, enkele jaren later, laat de kerk desgevraagd weten nog te zoeken naar een manier om de kapel open te stellen. De wens leeft in de gemeente, maar het heeft nog geen prioriteit. Daar staat weer tegenover dat de gemeente bij mooi weer tijdens doopdiensten een doopvont op het plein gebruikt.
Binnen zonder kloppen
Verschillende kerken zoeken dus naar mogelijkheden om de kerkdeuren te openen, zoveel is duidelijk. Bovendien leert een rondgang op internet dat tal van gemeentes koffieochtenden voor de wijk organiseren. In de Zwolse wijk Stadshagen schenkt kerkgebouw De Fontein bijvoorbeeld koffie in een eigen café, waar buurtbewoners ook spelletjes kunnen doen. In Tiel organiseert het diaconaal centrum in een voormalig kerkgebouw (dat te koop staat op Funda) warme lunches ‘tegen een zeer schappelijke prijs’. Iedere dinsdag worden er kaarten gemaakt; de opbrengst is voor het inloophuis, en iedere zaterdag is er soep met tosti’s.
Het motto van het inloophuis blijft bij me hangen: ‘Binnen zonder kloppen’. Het doet me denken aan Jezus, die zei dat wie klopt een open deur zal vinden. De open kerken die ik tijdens mijn zoektocht tegenkwam, zijn een hoopvol teken voor wie zoekt naar open deuren en open harten.