Kristie vluchtte uit Oekraïne

Het is niet de eerste keer dat Helmine Pronk-de Graaff (46) zich ontfermt over Kristie Parada (31). Hun geschiedenis gaat ver terug. Tussen 2002 en 2006 werkt Helmine in Oekraïne als leerkracht en vangt ze bij haar thuis vrouwen op. Op een dag staat er een 14-jarig meisje bij haar voor de deur: Kristie. Ze is dakloos en helemaal alleen. Helmine neemt het ontredderde kind in huis en ontpopt zich als een moeder voor haar. De diepe band die ontstaat, lijkt bijna twintig jaar later alleen nog maar hechter te zijn geworden.

Bruiloft

Zelfs de dreigende Russische troepenopbouw langs de grenzen weerhoudt Helmine er niet van om in de kerstvakantie van 2021 met haar gezin naar Oekraïne te reizen. En dan niet naar het relatief veilige westen van het land, maar uitgerekend naar de regio Charkov, waar een kleine twee maanden later de oorlog in alle hevigheid losbarst. De reden? Kristie gaat trouwen met Egyik (35), met wie ze inmiddels drie dochters heeft: Jasmin (8), Erika (7) en Evelina (4). Helaas vervliegt de feestvreugde na de bruiloft snel als het gezin in de vroege ochtend van 24 februari bruut wakker wordt geschud door de eerste bommen die vallen. De oorlog is begonnen.

Mensenleven

Tussen dat moment en nu zit ruim een maand. Een maand die voelt als een mensenleven, zo veel gebeurde er – het achterlaten van hun huis, de vlucht in een oude Lada, huilende kinderen, chaos op de weg, een onverwachte wending bij de Poolse grens. In de woonkamer van Helmine in Wormerveer vertellen beiden hun verhaal.

Kristie: “Egyik verliet op 22 februari – eerder dan hij mocht – het ziekenhuis na een operatie, zodat we ons konden voorbereiden op het vertrek. Ik had het er met Helmine over gehad om naar de grens met Polen te gaan. Toch konden we nog steeds niet geloven dat Poetin deze oorlog echt zou beginnen. Dus bracht ik de kinderen de 23e gewoon naar school en liet Egyik onze oude Lada repareren. Ik deed boodschappen voor de reis en we vulden flessen met brandstof.”

'Die ochtend brak de hel los'

Helmine, in het dagelijks leven diaconaal pastor in de gevangenis van Zaandam en voorganger van de Kerk van de Nazarener in Purmerend: “Wij zaten op dat moment in Tsjechië voor vakantie en hadden veel contact met Kristie en Egyik. Ik heb me heel bewust niet bemoeid met de keuze om te vertrekken. Die moesten ze zelf maken, want ik kon niet garanderen dat het goed zou gaan. Op donderdagochtend 24 februari zouden ze vertrekken, maar die ochtend brak de hel los.

Ik kon niet garanderen dat het goed zou gaan

Kristie: “Om vijf uur in de ochtend sloegen de eerste bommen in en vlogen er veel vliegtuigen over. Het luchtalarm ging vaak af. In ons dorp heerste paniek en wie kon, vluchtte halsoverkop richting het westen. Wij durfden nog niet te gaan, want niemand wist waar de bommen zouden vallen. Gelukkig werd het die nacht rustiger en toen zijn we in een soort vreemde rust vertrokken. De kinderen sliepen nog, en ik heb eerst het huis schoongemaakt. Rond één uur wekten we ze en even later trok ik de deur achter ons dicht. Heel onwerkelijk.”

Kinderen in shock

Helmine: “Toen zij die keuze gemaakt hadden, gingen wij ‘aan’ om ze zo goed mogelijk door het land te loodsen.
Voortdurend stuurden ze via WhatsApp hun locatie door en konden wij de volgende tussenstop bepalen met Google Maps.
Gek genoeg  hadden wij in Tsjechië veel meer informatie dan zij.
Zo konden we precies aangeven waar de Russen bombardeerden en waar de lange files stonden.”

Kristie: “In alle dorpen stonden legervoertuigen. Heel dreigend. Soms moesten we omkeren om niet in de gevechten te belanden. Tijdens een tussenstop ontplofte er een bom in de buurt. De kinderen raakten in shock en we renden terug naar de auto. Daar zijn we meteen gaan bidden. Door de reis, de chaos en die bom ben ik volledig in de war geraakt. Bij alles wat er daarna gebeurde, was ik in een soort roes, en ik heb geen idee meer wat wanneer gebeurde. Onderweg zeiden mensen tegen ons: ‘Goed dat je gaat, want Poetin zal iedereen afmaken.’ Ik denk dat ze gelijk hebben.”

Scenario's

Helmine: “Ik was niet in paniek, maar ik stond wel stijf van de spanning. Voortdurend bedacht ik allerlei scenario’s over het verloop van de reis. Wat nou als dit en wat nou als dat? Ik moest echt mijn best doen om kalm te blijven en hen zo goed mogelijk te helpen vanaf ons vakantieadres. Gelukkig zorgde mijn man Arjen voor wat rust, al dreigde alles vlak voor de Poolse grens toch nog mis te lopen.”

Kristie: “Op zo’n 35 kilometer voor de grens begaf onze Lada het. Gelukkig waren we dicht bij een treinstation en vertelde iemand ons dat de allerlaatste trein die dag bijna zou vertrekken. Dus lieten we nagenoeg alles achter in de auto en renden we zo snel mogelijk naar het perron. We hadden het gehaald! Helaas stuitten we na de treinrit op de grote chaos bij de grens en een wirwar van duizenden mensen.”

Niemand wist waar de bommen zouden vallen

Nieuwe wet

Helmine: “Arjen en ik vroegen ons af wanneer we vanuit Tsjechië die kant op moesten gaan. Dat zou ons zo’n acht uur kosten. Alleen wisten we natuurlijk niet wanneer en óf ze de grens over zouden komen. Met name mijn man had weinig zin om daar dagenlang te bivakkeren, terwijl ik het liefst meteen die kant op wilde gaan. In de tussentijd sijpelde bij ons het nieuws over een nieuwe wet binnen: alle Oekraïense mannen moesten in het land blijven om te vechten. Heel voorzichtig heb ik dit aan Kristie verteld.”

Kristie: “Bij de grens stonden duizenden mensen en hielden soldaten alle mannen tegen. Ook Egyik mocht niet verder. Zonder goed afscheid te kunnen nemen, bleef hij alleen achter. Ik heb daarna geschreeuwd en gevochten om mijn drie kinderen door de mensenmassa te krijgen. Alleen zo kon ik de grenspost bereiken. Nee, ik had nooit verwacht zoiets ergs mee te moeten maken. En dat in 2022... Uiteindelijk kwamen we om twee uur ’s nachts de Oekraïense grens over. Een heel aardige agent begeleidde ons naar de Poolse grenspost. We waren er bijna!”

Helmine: “Arjen, ik, en onze zoon Xander stonden inmiddels op de uitkijk. Om ze niet te missen hadden we ons opgesplitst en Xander spotte ze uiteindelijk. Een intens moment van weerzien. Ze hadden het gered en na een reis van 44 uur ploften ze volledig uitgeput op de hotelbedden – helaas zonder Egyik. Hij bleef alleen achter en durfde niet terug te gaan naar hun huis. Hij liet de auto repareren en vond onderdak bij familie in Beregowo, vlak bij de Hongaarse grens.”

Getraumatiseerd

Anderhalve maand na hun vlucht zit Kristie op een vrijdagmiddag rustig aan de keukentafel in het huis van Helmine, die net thuis is van haar werk in de gevangenis. Het huis ruikt heerlijk naar borsjt, een typisch Oekraïense bietensoep die Kristie vanochtend heeft gemaakt. In de achtertuin fietsen haar kinderen vrolijk rondjes. Bijna zou je denken dat dit tafereeltje volkomen normaal is. Toch legt bijna elke vraag aan Kristie een open zenuw bloot. Ze oogt fragiel en kwetsbaar, ondanks haar voortdurende glimlach. “Ik zie dat Kristie is getraumatiseerd,” stelt Helmine vast. “Daarom doe ik erg mijn best om ze een veilig gevoel te geven – ook die drie dotjes van kinderen. Gelukkig kunnen zij naar school.”

Moeilijkste les

Kristie vult haar dagen in en om het huis. Ze kookt graag, maakt schoon en wil liefst een baantje. Verder negeert ze de oorlogs- berichten uit haar land en bidt ze veel. Het is haar manier om overeind te blijven. “De eerste dagen hier voelde ik me heel som- ber en klaagde ik veel over Poetin. Door mijn boosheid deed ik ’s nachts geen oog dicht. Ik huilde veel en schreeuwde het uit naar God. Hij leerde mij dat ik voor Poetin moet bidden dat hij vrede in zijn hart zal vinden. Blijf ik boos of laat ik me leiden door haat, dan ben ik net zo erg als Poetin. Voor mij de moeilijkste les die ik ooit heb geleerd.”

Hij leerde mij dat ik voor Poetin moet bidden

'Is het voor jaren?'

Helmine op haar beurt heeft ook haar ‘worstelingen’. De praktische veranderingen kan ze goed managen. De vraagtekens verschijnen in haar hoofd als ze nadenkt over de nabije toekomst. “Mensen vinden het knap dat wij een gezin in huis hebben. Dat snap ik, maar ik heb ze liever hier dan daar. Dan zou ik me permanent zorgen maken. Tegelijk zijn zij op visite bij ons en botsen we soms over onbenulligheden. Toch gaat het best goed. Het moeilijkste is dat we geen benul hebben hoelang dit gaat duren. Dat maakt plannen maken onmogelijk en daar had ik vooraf niet over nagedacht. Zeker als dit een lang en slepend conflict gaat worden. Is het voor weken, maanden of misschien zelfs jaren?”

Liefde voor Oekraïne

Voor Kristie is het inmiddels zonneklaar dat ze op een dag terug wil naar Oekraïne, terwijl ze daar vóór de oorlog heel anders over dacht. “We leefden daar onder de armoedegrens met een salaris van zo’n 150 euro per maand. We hadden het niet makkelijk, maar juist door de gedwongen vlucht heb ik ontdekt hoe diep mijn liefde voor Oekraïne zit. Ik houd van het glooiende landschap, de mooie mensen en de cultuur. Ik wil nu nergens anders zijn dan thuis, in mijn eigen dorp, in onze kerk en ons eigen huis. Wel ben ik heel bang dat Rusland ons land gaat innemen en dat ik nooit meer terug kan. Zie ik ons huisje ooit nog terug?”

Held uithangen

Mocht dat moment er toch komen, dan gaat Helmine absoluut mee met Kristie. Helmine: “Of dat dapperheid is? Geen idee, meer een heilige overtuiging. Als ik vind dat iets moet gebeuren, dan doe ik het. Ook in mijn werk met gedetineerden komt dat vaak terug. Ik wil de held niet uithangen hoor, maar ik deins niet snel voor iets terug.”

Dus richt ze zich voorlopig op de opvang van Kristie en haar gezin en zamelt ze via de kerk geld in voor hulp aan Oekraïne. “Toch houd ik mijn hart vast als Nederland straks overgaat tot de orde van de dag. Dat zou een ramp voor Oekraïne zijn en dat mag niet gebeuren. Zeker niet ná de oor- log, als het kapotgeschoten land opnieuw opgebouwd moet worden. Dus blijf ik mensen mobiliseren om solidair te zijn.”

Tekst: Maarten Nota
Beeld: Ruben Timman