Lazarus staat op | Goed en kwaad kennen

Goed en Kwaad Kennen – PopUpGedachte maandag 9 december 2019

Vandaag word ik 39. Mijn verjaardag. Je hoopt dan dat je weer wat volwassener bent geworden en wat meer Goed en Kwaad hebt leren kennen. Toch zou het ook kunnen dat het juist níet aan mij is om goed en kwaad te kennen en dat de leeftijd je dát juist leert.

Vandaag is ook de dag dat ik voor zeven dagen naar Bosnië vertrek met een groep jonge journalisten uit Oost Europa. Voor hen is het een training hoe je verslag doet van de dramatische situatie van Europa’s vluchtelingenbeleid. En ik mag mee. Als het gaat over Goed en Kwaad kennen, zou je daar ook moeten zijn. Of misschien is het zo dat we daar zien wat er gebeurt, als mensen ménen goed en kwaad te kunnen kennen.

Ik lees vanochtend een van de oerverhalen van het christendom, het paradijsverhaal en de eerste zonde. Lekker op je verjaardag, zou je kunnen denken. Toch is dat zo, want het is de ethiek die me altijd het meest heeft geboeid. Het goede doen, het goede leven. En hier zien we een verhaal met een vrucht en een boom van goed en kwaad en begint het eerste bedrijf van de geschiedenis van de mens te lopen.

Met een scène die nog niet eens zo eenvoudig te vatten is. Adam en Eva, het illustere duo dat figureert in het ontstaan van de mens, leven in een paradijs. Daar mogen ze van alle bomen eten behalve van de boom van kennis van goed en kwaad. Dan zullen ze sterven. Goed openingsbeeld. Je weet meteen waar de grijpgrage mensenhand naar op weg gaat. Vroeg of laat moet dat toch gebeuren. En jawel, het gebeurt vroeg. Beiden eten.

Nadat Adam van de boom gegeten had, riep God de Heer de mens: ‘Waar ben je?’
Hij antwoordde: ‘Ik hoorde u in de tuin en werd bang omdat ik naakt ben; daarom verborg ik me.’
‘Wie heeft je verteld dat je naakt bent?

Wat een tekst is dat toch. Ik vind het briljant. Eerst de schaamte dat je hebt gegeten. Mocht niet. Dan de huiver van in je nakie staan. Dan zeggen dat je je schaamt omdat je in je nakie staat en de vraag: maar hoe heb je dat uberhaupt ontdekt? Dat je naakt bent? En dan weet je dat de ander het weet. Dat de onschuld eraf is. Dat de wereld zoals je die kende verpulverd en verdwenen is en er een nieuwe realiteit is begonnen. Er is iets geknapt, er is iets gestorven en de mens en de Eeuwige moeten opnieuw beginnen. In een heel andere verhouding.

En wel in deze: een verhouding waarin de mens zélf meent te weten wat goed en kwaad is. En menen te weten is niet eens bewust. Hij bepaalt mede wat goed en kwaad is. Had de slang niet gelispeld: ‘Gij zult als God zelf zijn, daarom wil hij niet dat je eet?’ En dat was weer meer waar dan de mens wilde weten. Als God zelf zijn, kennende goed en kwaad. En kennen in deze taal is zoveel meer dan ‘weet hebben van’. Intiem kennen, beheersen, binnengaan, dat soort kennen. Zelf bepalen wat Goed en Kwaad is, als God zelf. En vanaf dan zijn de mens en de Eeuwige op het gebied van de ethiek concurrenten.

Wijsheid komt met de jaren zeggen ze. Zal ik het weer meer leren, komend jaar. Dat mijn visie op wat goed en kwaad is in het leven gevoed moet worden vanuit een bron die groter en krachtiger en onverwachter is dan ik mezelf kan voorstellen. Ik hoop weer iets meer te begrijpen van de eenvoud van de uitspraak van de Rabbi die zegt: laat alles achter en volg mij maar.

Straks vertrek ik naar Bosnië. Ik hoop de komende dagen van deze week vanuit hotelkamers, nachtbussen of vluchtelingenkampen zelf voor mijn part mijn popupgedachtes met je te delen. De situatie van vluchtelingen in Bosnië is een direct gevolg van het beleid van een Europese Unie. Die de hoge goddelijke waarden van mensenrechten en vluchtelingenzorg kent en toch de vrijheid meent te hebben om te mogen bepalen dat het goed is om mensen op deze manier buiten te sluiten. Dat het beter is om deze ellende te creëren dan om ruimte te bieden.

En ik geloof niet in open grenzen vooralsnog, maar wel in de Eeuwige die zegt dat het kwade niet goed genoemd mag worden, noch een middel mag zijn dat geheiligd is door het goede dat je beoogt. Doe goed en vertrouw. En wat het goede is? Zal ik ooit zover komen dat ik de concurrentiestrijd met de Eeuwige over wie bepaalt wat het goede is, eraan geef? Ik help het me hopen.

Tot zover vandaag, morgen hopelijk vanuit Sarajevo. Met alle technische en praktische slagen om de arm die daarbij horen, want het moet met wifi en bereik allemaal maar net lukken. Voor nu: vrede. En alle goeds.

Hier vind je drie tekstgedeelten die Rikko vanochtend las.