Lezersvraag: Weet God alles?

Antwoord van Reinier Sonneveld:

De Bijbel is niet bedoeld als verzameling bewijsteksten voor een geloofsleer. De Bijbel is namelijk een bundeling diepe ervaringen van het Joodse volk met God. En uit die verhalen kun je van alles concluderen, maar nooit op een één-plus-één-is-twee-manier. Dat is blijkbaar hoe God zich aan ons wil openbaren. Niet in een soort boek met strikte formules, maar in levensechte verhalen.

Dus ja, er zijn teksten waar letterlijk staat dat God alles weet (bijvoorbeeld 1 Samuël 2:3), maar dat is niet het relevantste. Interessanter is of het ook uit de verhalen over God blijkt. En dan merk je inderdaad dat God diep in mensenharten kan kijken (zoals in de verhalen over Saul en David) en ver de toekomst in (zoals in de verhalen over de Jozef en Mozes). Dat merk je ook in veel voorspellingen die deels al zijn uitgekomen (zoals over Jezus).

De Bijbel is er heel duidelijk over, dat God extreem veel weet en overzicht heeft over de tijd. Maar ook echt alle details? Dat kun je op grond van de Bijbel niet concluderen, maar ook niet weerleggen. Dat zijn blijkbaar geen vragen die de schrijvers erg hebben geïnteresseerd. Voor hun was het genoeg dat God de geschiedenis overziet en de boel niet uit de klauw laat lopen. Ze waren geen filosofen die dat helemaal gingen uitpluizen.

Heilige Geest
Toch kunnen we dat tegenwoordig wel proberen. Want de Bijbel is niet de enige manier hoe je iets over God kunt ontdekken. De kerk heeft altijd ervaren dat je ook door de heilige Geest, door nieuwe ervaringen over God, en door redeneringen verder kunt komen in je ideeën over God.

Welnu, dan kun je constateren dat ook de huidige ervaringen van christenen erop wijzen dat God extreem veel weet. Veel gelovigen hebben gemerkt, op een of ander punt in hun leven, dat God de regie leek te voeren. Dat bijvoorbeeld lang geleden precies iets is gebeurd, waardoor later alles op z’n plek valt. Zoiets kan alleen, zo is hun ervaring, door een liefdevolle God die het overzicht heeft.

Filosoferen
Over de vraag over God ook echt alle details kent, en niet alleen de grote lijnen, kun je filosofisch verder doordenken. Met de Bijbel kun je op dat specifieke punt, zoals gezegd, niet zo veel. De filosofische kernvraag is dan of Gods detailkennis over ons leven onze vrijheid niet belemmert. Wordt de geschiedenis dan niet een soort film die lang geleden is vastgesteld en nu alleen wordt afgespeeld?

Hier zijn de christelijke (evenals Joodse en islamitische) denkers niet over uit. De een zegt: ja, als God helemaal alles zou weten, hebben wij geen echte vrijheid meer. Een oplossing is dan te poneren dat God de grote lijnen weet en van de details alleen de diverse mogelijkheden. Hij kán wel meer weten, maar hij beperkt zichzelf daarin, zodat wij meer vrijheid krijgen. Andere monotheïstische denkers zeggen: nee, God weet alles, maar dat maakt ons niet onvrij. God constateert alleen onze keuzes in het voren, die wij vervolgens wel echt zelf maken.

Je hebt als monotheïst dus alle ruimte hier zelf je positie in te bepalen: weet God alle details óf houdt hij zich wat dat betreft in om ons vrijer te maken?

Heb je ook een vraag over God of de Bijbel? Stuur een berichtje naar de redactie van EO Geloven en we leggen hem voor aan Reinier Sonneveld.