Zo maak je je leven paradijselijker en veiliger (en dat is anders dan je denkt...)

Is het je al weleens opgevallen dat de Bijbel maar heel weinig pagina’s paradijs bevat? Krap vijf hoofdstukjes, misschien. Alle andere hoofdstukken in de minstens 66 boeken gaan over het leven buiten het paradijs. Het beschrijft de verwoede pogingen van de mensen om voor zichzelf een veilige plek te creëren buiten de hof van Eden. 

Dat is volgens mij wat we allemaal aan het doen zijn met het gros van onze tijd, aandacht en energie. Het terugzoeken van het verloren paradijs. Alles in het werk stellen om niet te hoeven voelen dat het paradijs voor geen sterveling toegankelijk is. De poort wordt bewaakt door een engel met een vlammend zwaard, zegt de Bijbel onverbiddelijk.

Eerste confrontatie met het kwaad

Het moment dat we ontdekken dat het leven niet perfect en zorgeloos gaat zijn, vindt vroeg of laat in je jeugd plaats. Het heeft heel grote gevolgen. Je hebt de keuze om er wijs van te worden en creatief. Je kunt ook je hakken in het zand zetten en een lelijk leven gaan leiden. Dat laatste is de bron van alle kwaad dat je in levensverhalen tegenkomt. Kwaad ontstaat wanneer mensen verkeerde strategieën hanteren in hun zoektocht naar het verloren paradijs. Ik wil zes Bijbelse voorbeelden noemen van zulke gevaarlijke coping mechanismen. 

Voor de eerste drie foute strategieën volgen we Mozes’ eerste confrontatie met het kwaad. Mozes is beschermd opgegroeid in een Egyptisch paleis. Een beetje net als de jonge Boeddha is hij zich aanvankelijk van geen kwaad bewust. Zijn opa is de farao en die bouwt prachtige oud-Egyptische steden. Op een dag wil Mozes eens gaan kijken hoe al die nieuwe gebouwen gemaakt worden. Hij gaat het paleis uit, naar de bouwgrond, en ziet daar ineens hele horden tot slaaf gemaakte Hebreeërs die dwangarbeid verrichten. Plotseling weet hij dat die steden van z’n opa helemaal niet mooi zijn. Hij ziet dat die Hebreeërs uiterlijk meer op Mozes lijken dan de Egyptenaren. Mozes weet zich een van hen, een van de slaven, en die farao zal hij nooit meer opa willen noemen.

Gevaarlijke coping mechanismen 

Wat moet hij nu? Mozes probeert drie verkeerde strategieën.

1. Vechten

Mozes ziet een slavendrijver zijn zweep gebruiken en voelt zijn bloed gaan koken. Voordat hij er zelf erg in heeft, slaat hij de slavendrijver dood. Mozes ziet onrecht en zijn eerste reactie is: vechten! Een begrijpelijke reactie, maar het gevolg is niet goed. Iedereen die er vanaf weet wantrouwt Mozes, dat agressieve mannetje. Farao wil wraaknemen en zint op de dood van Mozes. De vervreemding en het geweld nemen alleen maar toe als je kwaad met kwaad wilt bestraffen.

2. Vluchten 

Dus rent Mozes weg. Hij gaat het land uit, weg van de slaven die hij hoort jammeren. Weg van de slavendrijvers die hij hoort schreeuwen. Weg van zijn schuld, weg van zijn angst, weg van zijn valse weelde, weg van zijn geliefden. De engste strategie van allemaal: je helemaal aan niets of niemand hechten en nergens lang bij stilstaan, zodat je maar niet hoeft te voelen en beseffen.

3. Settelen – druk, druk, druk!

Mozes versiert in het land Midjan een vrouw met wie hij een gezinnetje sticht. Hij mag daarnaast in het familiebedrijf van zijn schoonvader werken: elke dag hoedt hij diens kudden. Zo blijft hij lekker bezig. Vrouw, kind, familie en vooral heel veel werk. Altijd wel iets te doen. Druk, druk! Op deze manier ontvlucht het grootste deel van ons op dagelijkse basis de dingen die er echt toe doen; onze pijn, wereldwijd onrecht, de zucht van onze naasten. Voor dit begrijpelijke fenomeen heb ik van theoloog Janneke Burger een term geleerd: gezinsegoïsme.

**

Voor de andere drie gevaarlijke levensstrategieën gaan we in de leer bij de veertigdagentijd van Jezus in de woestijn. Voordat Jezus aan zijn werk kan beginnen, laat hij zich eerst uittesten door de duivel. Deze duivel grossiert in verkeerde levenshoudingen, en hij wil ze graag aan Jezus verkopen. Zoals we weten wijst Jezus ze alle drie af. Hier zijn ze.

4. Technologie

‘Als jij echt de zoon van God bent, verander dan die stenen in broden’, zegt de duivel tegen een hongerige Jezus. Het is niet per se een tovertrucje, dat de duivel hier voorstelt aan Jezus. Steen in brood veranderen, natuurelementen omzetten in voedsel, dat is de essentie van technologie: het geloof van de mens dat we op elk probleem wel een foefje zullen verzinnen. Honger, ziekte, verdriet, eenzaamheid, klimaatcrisis, pandemie? Uiteindelijk antwoordt de optimistische vooruitgangsdenker op alles: daar vinden ze wel een app of een vaccin voor. Een speculatieve schaamlap voor je ontlopen verantwoordelijkheid. Van stenen kun je je medemens niet voeden.

5. Religie

‘Als jij echt de zoon van God bent, klim dan op de tempel en spring naar beneden. De engelen zullen je veilig naar beneden dragen’. Het slaat compleet nergens op, maar het klinkt wel heroïsch. Het is in alle opzichten onverantwoordelijk, en is behoorlijk zweverig. Alle kenmerken van een slechte religie. Jazeker, goede religie kan je geweldig helpen door een rommelige wereld. Maar slechte religie, waarmee je laf en naïef probeert over alle problemen heen te zweven, helpt je van de drup in de regen.

6. Rijkdom

‘Ik geef je de macht over alle landen, ik geef je alle rijkdommen van de wereld en iedereen zal tegen jou opkijken. Je hoeft alleen maar even voor mij te knielen’, zegt de duivel tegen Jezus. Hij legt al zijn kaarten op tafel. Het is de strategie die alle succesmensen van onze wereld hanteren om niet te hoeven voelen dat het leven niet paradijselijk is: zoveel mogelijk financiële zekerheid opbouwen. Duur huis, goede verzekering, lekker eten, grote auto, heel veel reisjes. Macht over de medemens. Het lijkt de perfecte strategie, zolang het werkt. Maar de duivel moet er eerlijk bij zeggen: je hoeft alleen maar even te knielen. Juist mensen die heel veel macht en goederen hebben, gaan vaak knielend door het leven, doodsbang om ingehaald, bestolen of irrelevant te worden.

**

Dat waren ze, zes onfortuinlijke manieren om het leven tegemoet te treden. Misschien heb je net als ik de Vastentijd gebruikt om na te gaan naar welke van de zes jij neigt. En om te proberen te doen wat Mozes uiteindelijk leerde te doen: het kwaad opzoeken en alles geven om het tegen te spreken en naar bevrijding toe te werken. Of wat Jezus ging doen na zijn veertig dagen in de woestijn: mensen helen, ongedachte vriendschappen sluiten, onderwijs geven, de macht uitdagen en het kruis dragen dat uiteindelijk voor je klaarligt.

Schilderij boven:
Jan Brueghel de Oude en Peter Paul Rubens - Het aards paradijs met de zondeval van Adam en Eva via Wikimedia Commons