Mirjam van der Vorm reviseerde verschillende boeken van de NBV21

Mirjam van der Vorm-Croughs is getrouwd met Matthijs, heeft vier kinderen en werkt ongeveer elf jaar bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG) als vertaler en wetenschappelijk medewerker. Ze heeft meegewerkt aan de vertaling van de Bijbel in Gewone Taal (BGT) en de Samenleesbijbel. De afgelopen zes jaar heeft ze meegewerkt aan de NBV21.

Aan welke boeken heb je gewerkt en in welke rol?

“We hebben met een team van zo’n tien man ongeveer vijf jaar lang aan de NBV21 gewerkt. De meesten zijn theoloog die veel van het Oude en Nieuwe Testament afweten en ook de brontaal van de Bijbel heel goed kennen. Dat ging ongeveer zo: de eerste exegeet (tekstuitlegger, red) las een bepaald Bijbelboek helemaal in de brontaal door en deed een voorstel voor aanpassingen. Daarna ging het naar de tweede exegeet, die voerde een check uit en beoordeelde de aanpassingen. Bij ieder voorstel werkten we ook nog samen met een Neerlandicus, die erop lette dat de aanpassingen ook goed Nederlands opleverden en ging de revisie ook nog langs een beoordelingscommissie van hoogleraren. Je begrijpt, een voorstel voor een wijziging is niet zomaar doorgevoerd.

Voordat ik bij de NBG werkte, heb ik Theologie en Hebreeuws gestudeerd. In het team van de NBV21 mocht ik als exegeet meewerken aan verschillende boeken, bijvoorbeeld Jesaja, Jeremia, Ezechiël en Esther. Dat is een hele klus, maar door mijn studie ken ik de brontaal goed en dat is ook een van de redenen dat ik mocht meewerken aan de NBV21.”

Waarom komt er een NBV21?

“Allereest: de NBV uit 2004 is een goede Bijbelvertaling. Het is dus ook niet een compleet nieuwe vertaling, maar we hebben voortgebouwd op de basis die er al was. Juist omdat we de NBV goed en belangrijk vinden, hebben we heel zorgvuldig een verbeterde versie gemaakt. Je zou het eigenlijk zo kunnen zien: we hebben de NBV een duurzame onderhoudsbeurt gegeven.

Toen de NBV in 2004 net was uitgekomen, is er een uitnodiging aan alle lezers gedaan om kritiek en opmerkingen in te sturen, met de belofte dat daar iets mee gedaan zou worden. Als reactie daarop zijn er honderden e-mails, brieven en artikelen verschenen met opmerkingen over de NBV. Met de NBV21 heeft het NBG eigenlijk hun belofte waargemaakt; al die opmerkingen zijn meegenomen en voor zover mogelijk verwerkt in de revisie. De NBV was al goed, maar nu is ze af.”

Wat is er nieuw aan NBV21?

“Het verschil dat de lezers het meest zal opvallen, is dat de NBV21 weer eerbiedshoofdletters bevat. Dat wil zeggen dat woorden die naar God of Jezus verwijzen (zoals Hij en Hem) met een hoofdletter beginnen. In de ‘vorige’ NBV was de eerbiedshoofdletter achterwege gelaten, maar veel lezers misten ‘m en op andere plekken, zoals in liedteksten, bleef de eerbiedshoofdletter gewoon gebruikt worden.

Daarnaast waren er vier speerpunten waar we tijdens de revisie extra op gelet hebben. Om een van de speerpunten te noemen: wanneer in de NBV bepaalde teksten in de vertaling te veel waren ingevuld, is dat teruggedraaid. In Genesis 15:1 zegt God bijvoorbeeld in de brontekst tegen Abram: ‘Wees niet bang, Abram: Ikzelf zal een schild voor je zijn.’ De NBV vertaalt met: ‘Wees niet bang, Abram: ikzelf zal jou als een schild beschermen.’ Dus de betekenis van het beeld van het schild is hier ingevuld. Maar dan doet de vertaling iets wat de lezer zelf ook prima kan. Daarom luidt de NBV21: ‘Wees niet bang, Abram: Ikzelf zal een schild voor je zijn.’ Hierdoor is er ruimte voor een bredere interpretatie en symbolen. Een ander speerpunt is bijvoorbeeld dat er in veel gevallen de keuze is gemaakt om opzettelijke herhalingen die in de brontekst terugkomen, ook zo te laten staan in de vertaling in plaats van ze te vervangen door synoniemen. De eenheid van de Bijbel is daardoor meer te zien.”

Wat is volgens jou de meerwaarde van de revisie?

“De vertaling is nauwkeuriger geworden, je zou het ‘brontekstgetrouwer’ kunnen noemen. Er is ook goed gekeken naar de gekozen interpretaties in de vertaling. Als die omstreden zijn of ingaan tegen de gebruikelijke uitleg, was er reden om ze te herzien. Om een voorbeeld te geven: de bekende tekst uit Jesaja 9:5 was in de NBV vertaald als: ‘Want een Kind is ons geboren, een Zoon is ons gegeven, en de heerschappij rust op zijn schouder en men noemt hem Wonderbare Raadsman, goddelijke held, Eeuwige Vader, Vredevorst.’ In de NBV21 is dat weer ‘Sterke God’ geworden in plaats van ‘goddelijke held’, omdat de traditionele vertaling met ‘Sterke God’ beter de brontekst weergeeft. En zo zijn er aan de hand van zulke nieuwe inzichten nog meer wijzigingen gedaan.”

Wat heeft jou zelf vooral geraakt toen je bezig was met ‘jouw’ Bijbelboeken?

“De Bijbelboeken waar ik aan gewerkt heb, zijn niet altijd de makkelijkste boeken als het gaat om theologie en Godsbeeld. Ik heb echt moeten leren om mijn ‘geloofspet’ even af te zetten en mijn ‘werkpet’ te gebruiken. Om een voorbeeld te geven: In een boek als Ezechiël komt God soms zo hard over. Hoe moet je dat zien? Ik heb niet echt een antwoord op die vraag, maar ik heb wel ontdekt dat de rode draad die steeds door deze boeken heen loopt iets laat zien van Gods verlangen voor de mens. Hij wil dat de mensen op een goede en rechtvaardige manier met elkaar omgaan. Hij wil de mensen hoop en redding geven. In Ezechiël zie je dat bijvoorbeeld terug in het visioen van Ezechiël, waar een regenboog boven de troon van God verschijnt, als een teken van hoop.

Het boek Jesaja is mijn meest favoriete Bijbelboek. Dat is zo’n prachtig boek, vol hoogte- en dieptepunten. In de NBV is het heel mooi en poëtisch vertaald, maar er viel ook veel aan te verbeteren. En daarnaast is het eigenlijk ook het Bijbelboek waar ik in gespecialiseerd ben, ook tijdens mijn studie.” 

Wat fascineert je aan het werk?

“Allerlei verschillende dingen. De Bijbel is een boek dat door alle eeuwen heen een belangrijke bron van inspiratie en zingeving is voor mensen en ook voor de vorming van de cultuur. Ook voor mijn eigen geloof is de Bijbel belangrijk. Soms zien we het niet altijd, maar de Bijbel is eigenlijk een heel mooi boek, vooral als je het in de oorspronkelijke tekst leest. Er staan prachtige, emotionerende verhalen in die laten zien hoe God handelt, wie Hij is en hoe Hij op zoek is naar de relatie met de mens. Ik vind het heerlijk om daar over te lezen, op die manier met taal bezig te zijn en andere mensen te helpen om de Bijbel beter te begrijpen.”

Op woensdag 13 oktober verschijnt de NBV21 en wordt het eerste exemplaar tijdens de feestelijke presentatie in de Grote Kerk in Den Haag overhandigd aan koning Willem-Alexander. Dit is tussen 14.00 en 15.00 uur live me te maken via de Samen Geloven-pagina van de EO

Beeld: Carla Manten