Oordelen? Wat je zegt, bent je zelf

Als ik over straat wandel, is iedereen eigenlijk best aardig. Je geeft elkaar ruimte, je houdt je meestal aan de verkeersregels, je scheldt elkaar niet de huid vol.

Kijk je even op je smartphone, dan kom je in een heel andere wereld. In de comments onder een nieuwsbericht is bijna iedereen chagrijnig. Op Facebook wordt nogal wat gemopperd. Twitter is een soort eeuwig Kerstdiner dat 24/7 uit de hand loopt.

Als je iemand niet in de ogen kijkt, is het makkelijker te minachten

Het verschil tussen deze werelden is onze ogen. Als je iemand niet in de ogen kijkt, is het veel makkelijker diegene te minachten of te wantrouwen. Ben je bij iemand in dezelfde ruimte, dan word je vanzelf zachter. Social media laten eigenlijk zien hoe we in onszelf denken. Alsof we piekeren of mopperen voor onszelf. Internet is ons innerlijke monoloog, die dan toevallig openbaar is.

Een ontdekte regel

Dat inkijkje in al die hoofden maakte het makkelijker voor me om een vreemde regel te ontdekken. Het is me namelijk opgevallen dat we allemaal wel een paar kwesties hebben waar we meer op ‘happen’ dan andere. Iedereen heeft zo zijn eigen thema’s. Want er is veel dat je niet doet, maar dát doe je echt niet.

We hebben allemaal issues waarop we aanslaan

Veel christenen vinden het bijvoorbeeld een vrije keus als een voorganger zich niet laat vaccineren, maar hij of zij mag absoluut niet iets bijzonders leren over, zeg, de hel. Of we oordelen mild over een huwelijk waar man en vrouw elkaar niet meer aanraken, maar veel strenger als de een vreemdgaat. Of het doet ons misschien minder als partners elkaar met woorden vernederen, maar slaan, dát is over de grens. Het gaat me er nu niet om wie er gelijk heeft. Mijn punt hier is dat we allemaal onze issues hebben waar we meer op aanslaan.

Maar waarom? Hier komt de ‘wet’ die me is opgevallen: we winden ons vooral op over thema’s waar we zelf mee worstelen. We veroordelen bij anderen vooral wat we in onszelf veroordelen.

Eigen worstelingen

Stel, je leest een of andere comment dat ‘niemand tegenwoordig nog fatsoenlijk is’. Dan weet je natuurlijk dat diegene blijkbaar fatsoen heel belangrijk vindt. Maar die neiging komt ergens vandaan. Je kunt vermoeden dat diegene zelf ooit erg onfatsoenlijk is behandeld. Mijn indruk is dat zoiets meestal aan de hand is. Maar het gaat dieper, want het is ook de vraag waarom juist díe nare ervaring zo’n indruk heeft gemaakt en andere blijkbaar minder.

Dan kom je toch op iemands eigen worstelingen. Wie fatsoen belangrijk vindt, ziet zijn of haar eigen onfatsoen meestal ook scherper. Daar schrikt diegene meer van dan anderen. Een of andere lompe gedachte of ‘vieze’ fantasie is dan voor die persoon erger dan het voor anderen zou zijn. Misschien heeft diegene er ook wel meer, maar dat weet je niet. Je weet wel dat het harder aankomt.

Ander voorbeeld. Veel van ons maken zich tegenwoordig druk over discriminatie en dat zegt iets over onze waarden. Blijkbaar vinden we het ontzettend belangrijk dat iedereen gelijk behandeld wordt. Maar waarom vinden we dat zo belangrijk? De ‘wet’ die mij opvalt zegt nu dus: misschien wel omdat we zélf eigenlijk stiekem mensen helemaal niet zo gelijk behandelen… Die neiging in onszelf moeten we onderdrukken, daarom valt het ons zo op, daarom vinden we het zo belangrijk, en dáárom valt het ons zo op bij anderen.

Milder worden

Ik wil hiermee niet iedereen die iets roept of ergens wat van vindt, in een hoek zetten. Juist niet, ik bedoel het precies andersom. Deze ‘wet’ kan je genadiger maken. Als je iemand ziet die ergens enorm boos over is, kun je met een milde blik naar diegene kijken en beseffen: ja, hoe zwaar moet het soms zijn in jouw hoofd, ik heb het oprecht met je te doen. Het is vast niet altijd het moment om dat ook te zéggen – het kan neerbuigend overkomen natuurlijk – maar het kan wel helpen dat te denken.

Wat je bij een ander veroordeelt, veroordeel je bij jezelf

En het kan ons ook zelf milder maken, als wij ergens boos over zijn. Je vindt iets van een ander walgelijk of verschrikkelijk of wat dan ook. Stel je zelf dan eens de vraag of jij er zelf eigenlijk niet ook mee worstelt. En als dat een ‘verboden’ vraag is, omdat het vooral over die ander moet gaan, dan weet je zéker dat het juist over jou moet gaan! Anders zou het geen taboe voor je zijn.

‘Als je een splinter in het oog van een ander ziet, let dan op de balk in je eigen oog,’ zei Jezus ooit. Dat is precies deze leefregel. Wat je bij een ander veroordeelt, dat veroordeel je bij jezelf. Wat je bij een ander opvalt, daar worstel jij zelf mee.

Balans in een gesprek

Dus eerst maar naar jezelf kijken. Dat maakt het gesprek een stuk evenwichtiger. Of zorgt ervoor dat überhaupt een gesprek begint en dat het niet blijft bij beschuldigingen over en weer. Het maakt je toon milder en draagt eraan bij dat je in een ‘oplossingsmodus’ komt, waarbij je constructief naar iets zoekt dat jullie verder kan helpen.

En vooral: het verbindt. De ander is nooit alleen maar slecht, jij bent nooit alleen maar goed. De fouten die je bij een ander ziet, die begrijp jij, wezenlijk, uit jezelf. Niet alleen lang geleden, maar ook nog tegenwoordig.

Als jij boos op iemand bent: juist waar je boos op bent, kun je in jezelf herkennen. Als iemand anders boos op jou is: juist waar diegene boos op is, worstelt diegene zelf mee. Zolang we dat ontkennen, voeren we nooit een gesprek. Wie dat erkent, is een gesprek begonnen.

Lees ook: Een geschenk: 20 Bijbelteksten over genade

Tekst: Reinier Sonnveld