Psycholoog Michelle van Dusseldorp: 'Complimenten hebben een landingsbaan nodig'

‘Wat heb jij mooi haar!’ Inmiddels kan ze er wel om lachen. Maar als kind kreeg ze gaandeweg een gloeiende hekel aan dit compliment, dat ze tot vervelens toe te horen kreeg. 

Op een kaartje
Michelle (1963) werd geboren in Opotiki, Nieuw-Zeeland, en verhuisde 23 jaar geleden naar Nederland. Hier heeft ze een stichting opgericht (Groundwork) om christenen toe te rusten op psychologisch vlak. Daarnaast is ze actief als therapeut. 

Geef je zelf vaak complimenten?
“Jazeker. Dat is iets wat ik van huis uit heb meegekregen, en sowieso zit het gericht uitspreken van waardering ook veel meer in de cultuur van Nieuw-Zeeland dan in de Nederlandse.”

Welk compliment is jouzelf altijd bijgebleven?
Ze schiet in de lach. “Daar moet ik even over nadenken, hoor, want complimenten krijg je niet zoveel in Nederland.” Het blijft een paar seconden stil. Dan: “Ik heb drie dochters; ze schreven een keer op een kaartje: ‘Mama, als álle moeders ter wereld op een rij stonden, zouden we jou uitkiezen.’ Dat vond ik prachtig.”

Op 1 maart was het Nationale Complimentendag. Hoe kijk jij als psycholoog naar dit fenomeen?
“Ik heb er niet echt een mening over. Maar zeker als ik het vergelijk met bijvoorbeeld Nieuw-Zeeland, vind ik de situatie in Nederland toch wel wat armzalig. We zouden meer én betere complimenten moeten geven.” 

Zwaar overdreven
Dat je op dit punt ook kunt doorslaan, heeft Michelle aan den lijve ervaren tijdens bezoeken aan Amerika. “Daar vind ik het echt zwaar overdreven. Tijdens het shoppen complimenteerden de winkeliers me vaak met van alles en nog wat, om me maar tot aankopen te verleiden. Als ik weer buiten stond, wilde ik bij wijze van spreken direct het slijm van me afvegen. Dan dacht ik: báh! Dat zijn geen oprechte complimenten – het is meer een vorm van manipulatie.”

Je gaf het al aan: in Nederland zijn we nogal zuinigjes met complimenten. Was dat wennen voor je toen je hier kwam wonen?
“Nou, inderdaad. Het viel me op dat Nederlanders zo snel zeggen wat ze ergens van vinden, en vrijwel direct ventileren of iets in hun ogen ‘goed’ of ‘fout’ is. Het verbaasde me dat mensen hier vaak al met kritiek kwamen voordat ze überhaupt contact hadden gemaakt. En ook het gemak waarmee dat dan ging. In Nieuw-Zeeland ben ik opgegroeid met: ‘If you can’t say anything nice, don’t say anything at all.’ Oftewel: kun je niets aardigs zeggen, zeg dan niets. Dat mag in Nederland wel iets vaker worden gezegd. Of geef eerst aan wat je in de ander waardeert, en zeg daarna pas wat er misschien beter kan.” 

Kun je het zo zeggen: ieder mens is gevoelig voor waardering en alleen daarom al zijn complimenten belangrijk?
“Zeker. Ieder mens heeft het verlangen gezien en gehoord te worden, speciaal voor iemand te zijn, ertoe te doen en erbij te horen. Dat zijn behoeften die God bij de schepping in ons heeft gelegd. Het is bekend dat een compliment het beloningscentrum in je brein activeert. Als je een compliment krijgt, komt de ‘geluk-stof’ dopamine vrij. Als je bijvoorbeeld een sport aan het leren bent, of iets fysieks doet, helpt een compliment dat daarop aansluit je zelfs nóg beter te presteren. Complimenten doen iets met je, dus je kunt er als ontvanger echt je voordeel mee doen.” 

Complimenten krijg je niet zoveel in Nederland

Tegelijk vinden veel mensen het moeilijk om een compliment in ontvangst te nemen.
“Daar staan Nederlanders inderdaad ook wel een beetje om bekend. Het kan ermee te maken hebben dat een compliment niet op een goede manier wordt gegeven, waardoor je je er ongemakkelijk door kunt voelen. En wat waarschijnlijk ook meespeelt, is onze calvinistische cultuur. Veel mensen hebben wellicht het idee dat je, als je complimenten krijgt, het gevaar loopt als trots en arrogant te worden gezien. Ik denk dat ze daar een beetje bang voor zijn. Want: ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.’”

Wanneer en hoe gaat het mis als een compliment ‘niet goed’ wordt gegeven?
“Het sleutelwoord is ‘aansluiting’. Een compliment moet aansluiten bij het innerlijk van de persoon aan wie het compliment is gericht. Je moet geen kloof ervaren tussen wat er tegen je wordt gezegd en wat je vanbinnen voelt. Als iemand bijvoor- beeld zegt dat jij de beste in iets bent, of de mooiste, weet je: dat is niet waar. Dus een compliment moet wel gebaseerd zijn op de werkelijkheid en aansluiten bij waar de ontvanger innerlijk zit. Stel, ik zeg tegen jou: ‘Jij bent de béste interviewer die ik ooit heb ontmoet.’ Dan denk jij waarschijnlijk: nou, pfff... Maar dít klinkt meteen heel anders: ‘Ik merk dat je echt moeite hebt gedaan om goede vragen te stellen, en op mij aan te sluiten.’ Nu herken je jezelf een beetje in die opmerking, en kun je haar waarderen. Er is dan een soort landingsbaan voor het compliment. Wat ik zeg, sluit aan op de realiteit die jij ervaart; je innerlijk kan erin meeresoneren. Complimenten hebben altijd een landingsbaan nodig.”

Een goed compliment pept je op, maar een slecht compliment werkt averechts

En als we iemand op de juiste wijze een compliment geven, is dat dus een manier om te laten zien: jij hoort erbij, ik waardeer en respecteer je. “Precies. En omdat we dat allemaal nodig hebben, niemand uitgezonderd, is het belangrijk dat we elkaar complimenten geven. Ook in de kerk zouden we dat trouwens vaker mogen doen, bijvoorbeeld richting vrijwilligers. Maar heel belangrijk is hóé je dat doet. Een goed compliment pept je op, maar een slecht compliment werkt averechts.”

Stel, jij complimenteert mij met m’n nieuwe schoenen, en ik reageer zo: ‘Nou, die waren maar 20 euro in de uitverkoop...’ Wat denk jij dan?
“Als het voor jou een sport is om leuke schoenen voor weinig geld te kopen, is dat helemaal oké. Dan kun je mijn compliment gewoon in ontvangst nemen. Maar als je diep vanbinnen vindt dat je niet mag stralen omdat je iets nieuws hebt gekocht, voel jij je meteen ongemakkelijk als ik er iets positiefs over zeg. Dat zou jammer zijn.”

‘Dringend op dieet’
“Mensen die van complimenten leven, moeten dringend op dieet”, zei een Canadees-Amerikaanse auteur ooit. Kun je inderdaad een ongezonde hang naar complimenten hebben? Michelle reageert bedachtzaam: “Het kan natuurlijk zo zijn dat je werkelijk tekort bent gekomen in je leven als het gaat om waardering, om de ervaring van gezien worden en ertoe doen. Dat zijn essentiële bouwstenen in je ontwikkeling. Daardoor kan er wel een grote honger naar waardering in je ziel ontstaan. Sommige mensen willen die honger stillen met complimenten, en gaan zich misschien wel aanpassen en extra hun best doen om ernaar te vissen. Maar om dan te zeggen dat ze ‘dringend op dieet’ moeten... Als therapeut zou ik veel meer geïnteresseerd zijn in de vraag: waar ben je precies tekort in gekomen? En hoe kun je die honger naar waardering op een gezonde manier stillen, zodat je niet afhankelijk bent van de willekeur van anderen rond het wel of niet geven van complimenten? Mensen zijn kuddedieren: voor ons allemaal is het belangrijk ergens bij te horen. Die behoefte aan waardering en bevestiging zit gewoon in onze ziel, en in ons brein. Een goed compliment geeft ons het gevoel dat we ertoe doen. Dat kun je ontkennen, maar je hebt er wel degelijk behoefte aan. Ook als je niet naar complimenten hengelt.”

Gericht op gedrag
“Bij het geven van een compliment is trouwens nog iets belangrijk”, vervolgt ze. “Namelijk dit: wat je zegt, kan het beste gericht zijn op het gedrag. Neem een kind dat z’n best doet om een mooie tekening te maken. Vaak hebben we als volwassenen de neiging iets te zeggen als: ‘Dat doe je echt heel mooi.’ Maar het is beter je waardering uit te spreken voor de inzet die het kind toont, voor het proces en het doorzettingsvermogen.”

In dit verband las ik dat kinderen die complimenten krijgen over hun inzet meer zelfvertrouwen tonen en bereid zijn moeilijkere puzzels te doen dan kinderen die complimenten krijgen over hun intellectuele vermogen.“
Klopt, daar is onderzoek naar gedaan. Een compliment kun je dus het beste koppelen aan de inzet, of aan de stappen die het kind heeft gezet om iets voor elkaar te krijgen. Als een kind een moeilijke puzzel heeft opgelost, zeg dan bij voorkeur niet zoiets als: ‘Wat slim van je!’ Want wat als het een volgende keer niet lukt? Ben je dan dus niet slim?”

Dan kun je het gevoel krijgen dat je kennelijk zo goed bent als je laatste prestatie.
“Exact. En dat maakt je onzeker. Datzelfde principe geldt uiteraard ook voor volwassenen.”

Iemand zei het ooit zo: ‘Een compliment geven kost niks en levert een hoop op.’
Michelle knikt. “Het kost je misschien even wat moeite om een compliment goed te formuleren, maar het levert inderdaad veel op. Bij een goed compliment zie je mensen opfleuren – en wat is er nou mooier dan dat?”