Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Samen geloven buiten de kerk? Hoe doe je dat dan?

Deel:

Het helpt om inzicht te krijgen in je geloofsontwikkeling. Dat merkt Johan als hij met mensen in gesprek gaat over zijn nieuwe initiatief Reisgenoten. Wat gebeurt er nou precies als je geloof begint te schuiven? Wat doet dat dan met je identiteit, waar hoor je nog bij?

Ik ontdek een nieuwe manier van geloven, maar weet niet hoe ik dit handen en voeten kan geven.

Vroeger was het duidelijk waar ik bij hoorde. Een kerk met een duidelijke leer en vaste groep gelovigen. Nu ben ik op zoek naar wie ik ben en waar ik bij wil horen.

Graag wil ik de wereld een beetje mooier maken. Maar waar kan ik een bron van inspiratie vinden om dit vol te houden?

Het zijn een paar opmerkingen die ik de afgelopen tijd hoorde tijdens gesprekken. Ik ontdekte dat veel gelovigen hun commitment kwijtraken aan de kerk of zelfs hun geloof omdat ze een heldere en sterke geloofsleer verloren hebben. De term ‘glijdende schaal’ is een bekend verschijnsel bij mensen die ruimte zoeken voor een te strak geloof. De theorie van de Canadese psycholoog James Marcia maakte mij echter duidelijk dat het zoeken van ruimte heel iets anders is dan het verliezen van commitment. Die twee hoeven niet per se samen te gaan. Sterker nog, er ontstaat juist een nieuwe vorm van geloven als je je inzet, je toewijding kunt vinden in die ruimte, in die open identiteit. En dat is precies wat ik probeer te bereiken met Reisgenoten.

Inzicht door een theorie

Wel Exploratie (of crisis) Geen Exploratie (of crisis)
Wel Commitment Identity Achievement: Ontwikkeling van een interne identiteit tegen druk van buitenaf. Op basis van commitment en exploratie.

Levende Identiteit

Foreclosure: wel commitment aan (moeten) gaan zonder exploratie van alternatieven..

Gesloten Identiteit

Geen Commitment Moratorium: Open en actief onderzoek naar alternatieven, maar nog geen keuze, investering of commitment. Zit nog in crisis.

Open Identiteit

Identity Diffusion: Geen exploratie, maar ook geen druk van crisis. Ook geen keuze of investering. Kan ontaarden in negatieve identiteit.

Vage Identiteit

In de theorie van James Marcia worden vier stadia in identiteitsontwikkeling genoemd: foreclosure, identity diffusion, moratorium, & identity achievement. De theorie maakt onderscheid in links en rechts tussen wel of geen exploratie (of crisis). Bij geen exploratie neem je de wereld of je geloof zoals het is. Je verkent geen alternatieven en gaat geen grenzen over. De wereld is eenduidig (rechtsboven) of nooit in kaart gebracht (rechtsonder).
Als je wel gaat exploreren, dan verken je de mogelijkheden. Dit kan leiden tot een identiteitscrisis omdat je jezelf opnieuw moet afvragen: ‘Wie ben ik en waar hoor ik bij?’ Dat was makkelijk omdat je identiteit eenduidig of niet verkend was. Nu sta je voor nieuwe vragen en moet je opnieuw keuzes maken. De wereld blijkt niet eenduidig, maar complex en vol varianten en alternatieven.

Het andere onderscheid dat Marcia maakt, gaat over de mate waarin commitment wordt gegeven en de gevolgen die dat heeft voor je identiteit: investeer je wel of niet? Een identiteit vraagt om energie bij het beantwoorden van vragen als ‘Wie ben ik’, ‘Wat moet ik doen’ of  ‘Waar hoor ik bij’? Je belang wordt groter en daarmee je identiteit. Investeer je niet, dan blijft je identiteit vaag (rechtsonder in het schema) of open (linksonder). Marcia is positief over de zoekfase: je zit nog in een crisis. Als je jezelf wel gaat committeren kan dat aan een wel of niet verkende identiteit zijn.

Wat betekent dat voor je geloofsidentiteit?

Als je dat toepast op geloofsidentiteiten maakt dat een enorm verschil. In het verkrijgen van een geloofsidentiteit zijn er veel mensen met een vage identiteit (rechtsonder). Je probeert en onderzoekt weinig tot niets. Dit werkt prima zolang je identiteit niet op de proef wordt gesteld. Maar bij een het opvoeden van kinderen, het krijgen van een midlife crisis, een persoonlijk drama of tegenslag heb je geen richting. Je weet niet wie je bent, wat je moet doen of waar je bij hoort. Groepen zonder identiteit geven dan geen richting. Je ervaart zinloosheid en raakt in een schadelijke crisis. ‘Ik heb geen geloof, god of kerk nodig, het leven gaat prima’, werkt vaak zolang het leven goed gaat.

Andere mensen hebben een eenduidige sterke identiteit vanwege binding aan een traditie, dogma’s of leefstijl binnen een kerk of religieuze groep. De antwoorden zijn duidelijk, vragen worden niet gesteld. Je leefstijl wordt voorgeschreven en je committeert je aan de groepsidentiteit.
Binnen deze groep is het goed en de buitenwereld is slecht, zondig of gevaarlijk. Je wordt aangemoedigd om binnen te blijven, want buiten is het gevaarlijk. Mensen van buiten moeten aangemoedigd worden binnen te komen door hen bekend te maken met de waarheid die alleen binnen is te vinden. Binnen zijn ook duidelijke lifestyle richtlijnen over bijvoorbeeld seksualiteit of ethische kwesties. Ongeschreven tradities en stijlen maken de identiteit helemaal af.

Wanneer ontstaat er dan een crisis?

Deze gesloten identiteit werkt goed, zolang je niet gaat exploreren of geen behoefte hebt aan nuances, discussie, vrijheid, diversiteit of vragen. Als je baat hebt bij stabiliteit. ‘Onze kerk is de ware’ en ‘Volg onze cursus’ werken prima zolang eenduidigheid gewenst is.

Als mensen uit die gesloten identiteit toch gaan verkennen of exploreren, komen ze in een identiteitscrisis. Je weet niet meer wie je bent want er zijn opeens zo veel mogelijkheden. Sommige mensen hebben nooit verkend en hadden een vage identiteit. Nu hebben ze opeens heel veel mogelijke identiteiten. Je wereld was duidelijk en de richting helder. Je wist bij wie je hoorde en vooral bij wie je niet hoorde. Nu zijn er opeens andere ideeën over de verhouding religie en wetenschap, over seksualiteit en relaties, over bijbelinterpretaties, over wat wel en niet mag. Nu ontdek je opeens nieuwe waarden als duurzaamheid of gerechtigheid waarvoor vroeger geen aandacht mocht of kon zijn.

Je paradigma gaat verschuiven. Dit voelt eerst als het verlies van commitment: de spreekwoordelijke glijdende schaal van veel naar weinig commitment: je verliest binding met mensen in de gesloten identiteit. Het gaat knellen en je verlangt naar ruimte.
Exploratie is echter niet hetzelfde als verlies aan commitment. Hoewel dit verloren kan gaan, maakt het wel uit of je wel of niet exploreert. Exploreren kan namelijke een stap zijn naar een nieuw commitment en dus persoonlijke groei, uitdaging en een engagement met de wereld om je heen. Verlies aan commitment zonder exploratie kan leiden tot verlies aan geloof of definitieve kerkverlating.

Open vs. gesloten geloven

Op de kerkelijke kaart zijn reformatorische, evangelisch of strikt traditionele kerken sterk in hun gesloten identiteit. Toetreding kan door evangelisatie en de Alpha cursus. Groeiende zomerconferenties met krachtige sprekers en duidelijke liederen bevestigen de identiteit.

Vrijzinnige kerken zijn weer goed in het waarderen van diversiteit en het stellen van vragen. Ze doen niet aan evangelisatie, maar organiseren avonden over zingeving. Juist het ontbreken van dogmatische of traditionele eenduidigheid schept ruimte voor dialoog en ontmoeting. Het nadeel is dat er daardoor moeilijk een gezamenlijke identiteit kan ontstaan. Je bent immers zo verschillend. Het opvoeden van kinderen en het zoeken naar duidelijkheid op momenten dat dat wel nodig is blijkt lastiger. Kerken binnen de open identiteit dreigen nogal eens te vergrijzen en initiatieven zijn kwetsbaar.

Commitment ondanks diversiteit en vragen

Een levende identiteit (linksboven in het schema) is dus de grote uitdaging. Is het mogelijk om een commitment aan te gaan met veel exploratie? Is groepsvorming met commitment aan elkaar ook mogelijk bij een grotere diversiteit en veel vragen? Is het na het verkennen van vele wegen toch mogelijk om een handelingsrichting te kiezen ?

Dat is wat ik probeer uit te zoeken met Reisgenoten. Je committeert je bij Reisgenoten aan een groep mensen met dezelfde vijf leefregels. Deze leefregels zijn echter niet af en vormen samen een paradoxale eenheid. De onderlinge oefeningen die voortkomen uit de leefregels dagen elkaar uit. Je blijft elkaar bevragen en geeft geen gesloten of eenduidige antwoorden. Toch probeer je wel verschillende richtingen uit, je gaat een commitment voor langere tijd aan om zo te kunnen ontdekken of het bepaalt wie je bent of bij wie je hoort en wat je kunt doen.

Omdat de groep zich in dezelfde ruimte bevindt met dezelfde uitdagingen en vijf waardegebieden gaan ze op hoofdlijnen mee in dezelfde oefening en groei je naar elkaar toe. Reisgenoten kent daardoor een duidelijk ander commitment, dan de gesloten identiteit. Het is een commitment aan exploratie en openheid, maar wel met intentie om dit samen te doen, van elkaar te leren, dichter bij elkaar te komen en elkaar niet los te laten ondanks het ontbreken van duidelijke muren.

Meer weten van Reisgenoten? Je vindt het hier.

Geschreven door

Johan ter Beek

--:--