Waarom God niet de wrede en kwaadaardige God is die hij soms lijkt...

Dit blog wil ik beginnen met een verhaaltje. Dat verhaal is bedoeld om het thema (Bijbelse werkelijkheid, inspiratie en openbaring) scherp te krijgen.

Een aantal jaar geleden heb ik een boek geschreven, Love wins (in het Nederlands: En de meeste van deze is… Liefde). Iedereen die het had gelezen vond het erg goed (uiteraard schiet je nu keihard in de lach). Rond de tijd dat het boek uitkwam, nodigde een bekende populaire voorganger me uit voor een gesprek, omdat hij een paar puntjes van zorg over mijn boek had (ik ben er inmiddels achter dat als een kerkleider zegt ‘puntjes van zorg’ te hebben, hij in feite woest is). (En ik moet er even bij zeggen dat ik mijn naam nooit op Google intyp en geen recensies of blogs over mijn werk lees, dus ik wist niet wat ik kon verwachten.)
Tijdens het gesprek stelde hij vragen en ik merkte al snel dat als ik iets positiefs over God zei, hij daar dan onmiddellijk een wrede, gewelddadige God tegenoverstelde.

Ik zei bijvoorbeeld:

Jezus heeft gezegd dat Hij alles nieuw gaat maken

waarop hij dan reageerde met:

Maar God kon ook zomaar een heel dorp uitroeien, zoals in het boek Rechters.

Dat soort dingen. Op alles wat ik zei, kwam hij met een vers of passage uit de Bijbel over hoe wreed en bestraffend God kon optreden – waarbij hij de hele tijd benadrukte dat God ook zou kunnen verkiezen iedereen naar de hel te sturen om daar voor eeuwig te branden, omdat de hele mensheid dat verdiend had.

Ik wees erop dat wanneer God dat inderdaad deed, over de hele mensheid oordelen, dat Hij dan misschien ook kon besluiten iedereen níét voor eeuwig naar de hel te sturen. Als God dan zo willekeurig optrad, zoals deze geestelijke telkens benadrukte, waarom moest dat dan altijd akelig-willekeurig zijn? Dan zou het toch twee kanten op kunnen? Dus waarom dan niet positief-willekeurig? Dat lijkt toch meer op de God over wie Jezus het heeft? Degene die werknemers die maar een paar uur hebben gewerkt een dagloon geeft, die losers uitnodigt op het feest… (Sterker nog, daar gaat het Jezus juist om. Telkens weer! God geeft juist niemand zijn verdiende loon…)

Maar als antwoord kreeg ik telkens te horen dat je dergelijke verhalen niet zomaar kon vertrouwen want … En dan plaatste hij er weer een meedogenloos citaat uit het Oude Testament tegenover.

De Bijbel is geen vlakke lijn

Je denkt misschien: dat moet een ongemakkelijk gesprek zijn geweest. Inderdaad.

Het ging zo een tijdje heen en weer tot het me begon te dagen waar het verschil in opvatting lag, en ik zei:

Ik zie de Bijbel niet als een vlakke lijn. Ik heb niet het idee dat alle Bijbelpassages gelijksoortig zijn, zij aan zij, zodat je er een kunt oppakken en die tegenover een andere kunt plaatsen en vice versa, waarbij je altijd bij de willekeur van God uitkomt. Ik lees de Bijbel als een verhaal dat zich ontvouwt, met een opbouw, een spanningsboog, een uitgangspunt en een richting, net als alle grote verhalen. Het verhaal kent eerdere en latere passages. Het heeft een doel, en als christen zie ik dat het doel Jezus is. En daarom lees ik het door de lens van Jezus, vooral die delen die voorafgaan aan de stukken die specifiek over Hem gaan.

Hij zei dat hij niet snapte waar ik het over had.

Oeps.

Het verhaal gaat verder

Dus even samenvatten: De Bijbel is geschreven door mensen.
Die mensen hebben er gedurende een lange periode aan geschreven.

Wat ze hebben opgeschreven, deels na mondelinge overlevering, is langzaam uitgegroeid tot de bibliotheek die we nu ‘de Bijbel’ noemen. Sommige boeken hebben de selectie niet gehaald, er zijn teksten bewerkt, passages toegevoegd, sommige boeken aan bepaalde schrijvers toegewezen, en uiteindelijk is zo de collectie Bijbelboeken ontstaan.

Deze geschriften weerspiegelen de wereldvisie van de schrijvers, de context waarin ze leefden. Hun bewustzijnsfase vormde het filter waardoor ze hun verhalen vertelden en waardoor ze de gebeurtenissen uit hun tijd interpreteerden en beoordeelden.

Als je de Bijbel leest, lees je dus een verhaal dat zich ontvouwt, dat een ontwikkelend en groeiend menselijk bewustzijn weerspiegelt. En als je zo leest, ontken je de eerdere passages niet of laat je ze weg, maar je leest ze in het licht van het doel van het verhaal. Daarmee zeg je niet dat die vroegere gedeeltes slecht of zonder waarde zijn, alleen ouder. Zo begrepen de mensen die dingen toen, maar het verhaal is inmiddels een stuk verder (God zij dank).

Geen in steen gebeiteld verslag

Dat is ook de reden dat je vol afgrijzen naar een preek zit te luisteren waarin iemand een afgrijselijk Bijbelgedeelte probeert te rechtvaardigen. Zo iemand doet dan alsof de Bijbel een in steen gebeiteld verslag is, in plaats van een verhaal dat zich ontvouwt, wat het in feite is.

Als je de Bijbel opvat als een steen gebeiteld verslag, dan moet je continu God verdedigen en uitleggen waarom Hij niet zo kwaadaardige en wrede God is als hij lijkt. Je moet de hele tijd eerdere passages met latere stukken in overeenstemming brengen zodat ze naast elkaar op een horizontale lijn kunnen staan, als gelijkwaardige onderdelen. Door alles zo letterlijk op te vatten kom je in een kramp terecht en pers je het leven uit die verhalen. Het resultaat is ongemakkelijk en ongeloofwaardig, en daarom zijn er steeds minder mensen die naar dat soort preken komen luisteren. (Trouwens, in de eindeloze stroom artikelen en onderzoeken over teruglopend kerkbezoek wordt vrijwel nooit aandacht besteed aan de bewustzijnsontwikkeling – de werkelijke reden waarom mensen niet meer naar de kerk gaan. Ze zijn de bewustzijnsfase van stammen met hun geweld, magie en mystiek voorbijgestreefd en ervaren dit soort preken, overtuigingen en wereldvisies dan ook als een stap terug…)

De Bijbel weerspiegelt groei

Om wat voor reden dan ook, de Bijbel is een voortbrengsel van de menselijke geschiedenis en weerspiegelt al die vreemde, gebrekkige, briljante en irritante verhalenvertellers en boekenschrijvers. De Bijbel weerspiegelt dus groei en ontwikkeling en ruimere perspectieven – eigenlijk net als een persoon zich ontwikkelt. Ben jij bijvoorbeeld trots op alles wat je ooit hebt gezegd? Zou je je nu niet schamen als sommige van je vroegere uitspraken of daden ineens bekend zouden worden?

Natuurlijk.
Waarom zou het ons dan verbazen dat er in de – zeer menselijke – registratie van onze geschiedenis die we de Bijbel noemen, soms schokkende en weerzinwekkende dingen staan?

Dat zijn vroege stukken in het verhaal, en zo zijn vroege stukken vaak. (Wat de vraag oproept waarom we in onze moderne tijd vaak nog helemaal niet verder zijn gekomen, maar nog even hardvochtig en dom zijn, maar daarover later meer.)

God gebruikt, wonderlijk genoeg, echte mensen om zijn woord te verspreiden. En mensen zijn nu eenmaal mensen, met hun eigen doelen, invalshoeken en specifieke visies. Mensen maken keuzes, ze laten dingen weg en voegen andere dingen toe die er daarvoor niet waren – en tijdens het vaststellen van de Bijbel hebben mensen besloten wat God heeft gezegd en wat God niet heeft gezegd…

Dat is de Bijbel.
Hoezeer je ook gelooft dat de Bijbel door God geïnspireerd of geopenbaard is, je komt daar alleen maar uit als je begint bij de menselijke kant van het boek. Als je daar begint, zul je wellicht iets van God aantreffen, maar alléén als je daar begint…

Dit blog werd eerder gepubliceerd op 18 mei 2016