‘Aan Maria kun je zien hoe groot Gods genade is’

Het is de christelijke gereformeerde hoogleraar Arnold Huijgen niet ontgaan dat er in protestantse kring veel aandacht is voor Paulus en nauwelijks voor Maria. Hoe meer hij over Maria las, hoe meer hij besefte dat zij erg wordt ondergewaardeerd binnen de protestantse traditie. Hij besloot zijn bevindingen samen te vatten in het boek Maria, icoon van genade en ontdekte dat hij hiermee een steen in de vijver gooide; het boek doet veel stof opwaaien in kerkelijk Nederland. Eva ging met Huijgen in gesprek.

Ik vind dat wij in onze huidige traditie te angstvallig bezig zijn Maria op de achtergrond te houden

Er is opvallend veel belangstelling voor uw boek. Had u dit verwacht?
“Ten dele had ik dit wel verwacht. In het boek stel ik mezelf de vraag: in hoeverre ik kan meekomen in de rooms-katholieke traditie met betrekking tot Maria? De antwoorden zullen niet iedereen aanstaan. Als het om Lourdes en de Mariadevotie gaat, volg ik de rooms-katholiek traditie niet, wel vind ik dat wij in onze huidige traditie te angstvallig bezig zijn Maria op de achtergrond te houden. Hoe meer ik over de veelzijdigheid van Maria las, hoe meer ik ging beseffen dat deze achtergrondpositie haar geen recht doet.”

Hoe ontstond het idee voor dit boek?
“Ik las het boek Onderworpen van de Franse auteur Michel Houellebecq. De sleutelscène van dit boek speelt zich af bij het beeld van de ‘Zwarte Madonna’ in het bedevaartsoord Rocamadour in de Franse Dordogne. Toen ik tijdens een vakantie dit beeld met eigen ogen zag, besloot ik dat ik hier iets mee moest; wat maakt een Mariabeeld zo krachtig voor de één en zo stuitend voor de ander? De uitwerking van mijn plannen kwam in een stroomversnelling terecht tijdens de coronapandemie; ik hoefde niet meer naar conferenties en had opeens veel meer tijd. Ik dacht bij mezelf: ik kan nu mijn gewone dingen blijven doen, maar dan glipt deze extra tijd tussen mijn vingers door, of ik kan doorpakken met het Maria-project.

Dat laatste deed ik en hoe meer ik dit onderwerp bestudeerde, hoe meer interessante feiten ik ontdekte en hoe enthousiaster ik werd. Voor elk hoofdstuk dook ik eerst in de Bijbel, daarna keek ik naar iets uit de traditie en in de derde ronde stelde ik de vraag wat het vandaag de dag betekent. Ik heb met veel plezier aan dit boek gewerkt.”

Even inhakend op Rocamadour. Ik herinner me de Via Dolorosa die je daar kunt bewandelen en de dertien kapelletjes, met gebeeldhouwde afbeeldingen die te maken hebben met de lijdensweg van Christus. Is dit nu werkelijk zo verkeerd?
“Persoonlijk denk ik dat beelden te veel op de achtergrond zijn geraakt na de Reformatie. De Heidelbergse Catechismus zegt: we moeten geen beelden hebben als boeken der leken; God wil de levendige verkondiging van het Woord. In de zestiende eeuw was dat ook echt nodig, toen waren er heel veel beelden die werden gebruikt om mensen dom te houden. Mensen leerden niet lezen en hoefden de Bijbel niet te kennen. Inmiddels kunnen we lezen en hebben we bijbels, toch denk ik dat beelden een meerwaarde kunnen hebben.

In coronatijd hebben we gezien hoe belangrijk rituelen eigenlijk zijn. Denk aan het ritueel om wekelijks naar de kerk te gaan. Mensen raakten compleet ontregeld. Protestanten zijn dus niet vrij van rituelen. Kom je aan rituelen, dan worden mensen onrustig en wordt de discussie afgekapt.”

In coronatijd hebben we gezien hoe belangrijk rituelen eigenlijk zijn

De heersende gedachte is dat het onbijbels is om Maria meer naar de voorgrond te halen. De angst bestaat dat de aandacht te veel wordt afgeleid van wat werkelijk belangrijk is; God de Vader, De Zoon en de Heilige Geest. Wat zijn uw gedachten hierover?
“Ik heb tijdens mijn onderzoek de Bijbel als startpunt gebruikt. Als ik de Bijbel lees zie ik de positie die Maria daar inneemt. Er zijn helaas vormen waarbij Maria de rol gaat innemen van de Heilige Geest. Die kant wil ik uiteraard niet op. Maria is een soort model-gelovige; aan haar kun je zien wat geloof is en hoe groot Gods genade is. Zij staat de Heilige Geest niet in de weg, integendeel; je kunt aan haar zien hoe de Heilige Geest werkt.

Er wordt veel gediscussieerd over de positie van vrouwen in de kerk. Meestal worden tijdens deze discussies de ‘zwijgteksten’ aangedragen, waarin staat dat de vrouw moet zwijgen in de gemeente. Deze teksten poets ik niet weg, maar er staat zoveel meer. Ik laat in mijn boek zien hoe boeiend het is om dáárnaar te kijken. Zo wordt het Joodse karakter van Maria bijvoorbeeld vaak vergeten. Hierdoor kunnen paradoxale situaties zoals in de middeleeuwen ontstaan, toen Maria hoe langer hoe meer hoogverheven werd, maar haar Joods-zijn werd vergeten. Antisemitisme en Mariaverering gingen hand in hand. Ik hoop dat we weer oog voor krijgen voor de verbinding die er is tussen Maria en Israël. Jezus Christus is een geboren Jood, omdat Hij een Joodse moeder heeft.”

Heeft het feit dat Maria op de achtergrond is geraakt iets te maken met het feit dat vrouwen lange tijd als onbelangrijk werden gezien door mannen?
“Er zitten allerlei complexe kanten aan, dus deze conclusie kan ik niet een op een trekken. Juist in gebieden waar Maria wél hoogverheven wordt, zoals in Latijns-Amerika, zie je tegelijkertijd veel machismo. Hier zitten vrouwen vaak nog vast in een bepaalde rolverdeling. Het is dus niet zo dat meer aandacht voor Maria automatisch betekent dat er een positiever vrouwbeeld is. Onder protestanten is het denk wel zo dat er lange tijd een focus is geweest op bepaalde Bijbelgedeelten. Maria kwam tijdens advent even in beeld, maar verder was er weinig aandacht voor haar.”

Ik las in een ander interview dat u een aantal bijzondere ontdekkingen heeft gedaan tijdens uw research voor uw boek. Kunt u iets met ons delen?
“Wat ik eerder niet wist is dat het blauw van de Europese vlag van Maria komt. En ook de twaalf sterren - staande in de constellatie, de corona - staan voor de krans van Maria. Dat was een statement van de maker van de vlag. Vandaar dat het er twaalf zijn en er niet meer bijkomen naarmate er meer lidstaten komen.

Maria past erg bij de ontwikkeling die Europa heeft doorgemaakt; de grondleggers van de Europese Unie waren overtuigd rooms-katholiek. Ik denk dat we hier een lering uit kunnen trekken: Maria is een Jodin en van oorsprong niet Europees. Je zou haar zelfs kunnen zien als een vluchteling. De manier waarop wij Europeanen omgaan met vluchtelingen zegt heel veel over hoe het ervoor staat met de ziel van Europa. In mijn boek zeg ik: wie Maria zegt, moet ook Moria zeggen.”

Je zou Maria zelfs kunnen zien als een vluchteling

Gaandeweg ontdekte u iets meer over de Bijbelse visie op seksualiteit. Kunt u ons hier iets over vertellen?
“Maagdelijkheid is niet beter dan de getrouwde staat. Dat is het in de kerkgeschiedenis helaas wel geworden. Ondanks dat de kerk seksualiteit lange tijd als iets negatief heeft weggezet, staat de Bijbel hier helemaal niet negatief tegenover. Dat dit in de loop van de tijd zo is ontstaan ligt niet aan de Bijbel, maar met name aan kerkvaders zoals Ambrosius en Augustinus. Zij volgden de Griekse gedachtegang die beweerde dat de ziel hoger is dan het lichaam. Hierdoor moesten alle lichamelijke behoeftes zoveel mogelijk worden getemd. Er werden regels opgesteld, kloosters ingesteld en mensen werd opgedragen zichzelf zuiver te bewaren en weg te blijven bij seksualiteit.”

Is er iets dat u ter afsluiting wilt meegeven aan de Eva-lezers?
"Ik vind het erg leuk dat het blad Eva heet! Eva werd in de geschiedenis lange tijd tegenover Maria gezet. Hierbij was Maria het toonbeeld van het goede en Eva het toonbeeld van het kwade; zij had tenslotte de zonde in de wereld gebracht. Ik heb ontdekt dat dit onterecht en onbijbels is en als traditie werd gebruikt om vrouwen ‘eronder’ te houden. Ik vind het daarom mooi dat het vrouwenblad van de EO Eva heet en de naam Eva in positieve zin wordt gebruikt.

Wie zich een mening wil vormen over mijn boek en de gedachten die ik over Maria heb, adviseer ik het boek te lezen. Ik heb mijn best gedaan om het voor iedereen leesbaar te schrijven. Al lezend zul je gaan ervaren hoe groot het geloof van Maria was en hoe zij zich volledig aan God overgaf. Daarnaast kunnen we van haar leren dat God onnoemelijk groot is en onbegrijpelijke wegen gaat. Zij geloofde God op Zijn woord en omarmde de weg die Hij met haar ging. Een les voor ons. Laten we opnieuw aandacht hebben voor Maria, want dat is ze echt waard!”

Hoe zou het voor Maria zijn geweest om de moeder van Jezus te zijn? Dit korte verhaal laat je dat een klein beetje inbeelden.