Is de Bijbel een smal en beperkend boek? Dan ken je het verhaal van Melchisedek niet...

Een lezer stuurde mij de volgende vraag:

Zou je eens kunnen ingaan op Hebreeën 7 en dat hele gedoe met Melchisedek? Ik bedoel, het is toch gewoon een beetje raar en ik heb er nog nooit een goede uitleg over gehoord (wel een heleboel slechte).

Jazeker, dat doe ik graag. We komen Melchisedek voor het eerst tegen in de Bijbel in het boek Genesis, hoofdstuk 14. Echt aan het begin van het verhaal, pas twee hoofdstukken nadat we Abraham ontmoeten. Om te beginnen even wat achtergrond: in hoofdstuk 12 ontmoeten we Abraham, die de vader wordt van een nieuwe stam, een andersoortige stam, van een volk dat geroepen is om alle andere volken te zegenen.

Dat was natuurlijk een revolutionair idee. Een toename van het bewustzijn. Stammen waren op zichzelf gericht, het draaide om beschermen en verdedigen en andere stammen verslaan. Daarom lees je zo vaak in het Oude Testament hoe groot een stam is, hoeveel spullen ze hebben vergaard en hoeveel strijders ze hebben. Maar deze stam, dit volk heeft een opdracht om andere volken tot zegen te zijn. Een missie om verder te gaan dan alleen de behoeften van hun eigen stam. En het begint allemaal met Abraham.

Je moet zulke vragen stellen

Ik wil je er graag op wijzen dat ik van een aantal van jullie vragen heb gekregen over je moeite met hoe uitzonderlijk en kieskeurig de Bijbel is. Waarom deze ene stam? Waarom deze ene bepaalde groep mensen? Hoe zit het dan met al die andere mensen en volken en religies en opvattingen? Is de Bijbel niet te smal, te beperkt in z’n volharding dat God werkt door dit ene verhaal van dit ene volk dat afstamt van die ene man Abraham?

Geweldige vragen. Je moet zulke vragen stellen. Als je de Bijbel leest en je niet dit soort dingen afvraagt, dan lees je waarschijnlijk de Bijbel niet. En daarom is dat verhaal van Melchisedek zo intrigerend. Na een gevecht tegen koning Kedorlaomer, reist Abraham door de Koningsvallei en dan ontmoet hij Melchisedek, de koning van Salem, die brood en wijn liet brengen en Abraham zegent. En waarom is dit zo interessant? Omdat Melchisedek wordt aangeduid als priester van God, de Allerhoogste.

Wat? Het verhaal begint met Abraham, toch? Alles dreigt uiteen te vallen. Het geweld tussen twee zonen is geëscaleerd in een situatie waarin de hele wereld overhoop ligt met zichzelf. Mensen proberen een toren te bouwen die reikt tot in de hemel om te worden als de goden (dat is een samenvatting van Genesis 4 tot en met 11). Het loopt zo uit de hand dat Genesis 12 begint met een frisse, nieuwe start, een nieuwe stam, via die ene kerel, Abraham. God wil een nieuw soort mensen, een nieuw volk scheppen om de schepping in een nieuwe richting te leiden.

De koning van Rechtvaardigheid en van Gerechtigheid

Dat is het verhaal dat de Bijbel vertelt, eens? Maar dan loopt Abraham zo’n vent tegen het lijf, als hij terugkomt van het slagveld, en dat is dan een priester van God, de Allerhoogste. En die kerel zegent Abraham. Zou Abraham hém niet moeten zegenen? En dan geeft Abraham HEM EEN TIENDE VAN ALLES. Wat? Waarom geeft Abraham de tienden aan Melchisedek? Als dit een verhaal is over dat nieuwe waarmee God bezig is, hoe kan er dan een personage opduiken die al weet heeft van dat nieuwe wat God doet. Zozeer dat hij Abraham zelfs zegent? En waarom geeft Abraham hem één tiende van de oorlogsbuit?

Zo behandel je een god. Je geeft een god je tienden en je offers. En om nog verder te gaan met dit raadsel, we krijgen verder helemaal geen achtergrond over Melchisedek, behalve dan dat hij de Koning van de Gerechtigheid is (dat is de betekenis van zijn naam). In het algemeen zijn koningen koning over iets. Een gebied, een uitgestrekt grondgebied, een groep mensen, een land, et cetera. Maar deze koning is de koning van Rechtvaardigheid en van Gerechtigheid.

Huh? En dan is hij alweer verdwenen. Abraham gaat verder. Melchisedek gaat weet ik waar naartoe, en we horen niets meer over hem. De verteller lijkt het niet belangrijk te vinden om ons meer informatie te geven. Hij verschijnt, hij zegent, hij deelt brood en wijn, en vervolgens verplaatst de actie zich naar elders. Tot we aankomen bij de Psalmen. En het bijbelboek Hebreeën. Maar daarover straks meer.

Dit is een revolutionair verhaal

We gaan eerst nog even terug naar die vraag over die uitzonderlijkheid, kieskeurigheid, want veel mensen hebben daar vragen bij. De vraag gaat erover hoe smal, hoe beperkt de Bijbel lijkt te zijn. En daarom begin ik over Melchisedek. We vinden hier in de Bijbel zelf, en nog wel in het begin, een duidelijk voorbeeld van iemand die God kent. Die wandelt met God, mensen zegent in de naam van God, zonder dat hij enig verband heeft met dat specifieke, particuliere verhaal van Abraham dat zich bezig is te ontvouwen.

Volg je me? Je ziet nu wel waarom dit verhaal zo belangrijk is, toch? De kritiek op de Bijbel komt vaak van mensen die het beschouwen als een beperking van de goddelijke presentie, waardoor het onmogelijk wordt dat mensen ook buiten dit ene, specifieke verhaal om een echte relatie kunnen hebben met God. Maar als je de Bijbel leest, ontdek je al snel dat dit niet het verhaal is dat verteld wordt.

Melchisedek is een uiterst mysterieus, open en gastvrij figuur die op het toneel verschijnt, die Abraham zegent (die op dat punt nog steeds Abram wordt genoemd) in de naam van God. En hoe zegent hij, naast het gebed dat hij uitspreekt over Abraham? O ja, hij brengt brood en wijn. En daarmee gaan we in één vloeiende beweging van de camera door naar Jezus…

Niet jouw religieuze achtergrond, maar wel een echte relatie met God

Melchisedek wordt één keer genoemd in de Psalmen, en de enige keer dat we hem daarna nog tegenkomen in de Bijbel is in het boek Hebreeën. Daar probeert de schrijver uit te leggen hoe Jezus begrepen kan worden als priester, maar dan niet als het soort priester volgens de gebruikelijke categorisering van mensen… En hoe doet die schrijver dat? Door Jezus te vergelijken met Melchisedek. Jezus wordt priester genoemd naar de orde van Melchisedek, een priester van de allerhoogste God die priester is niet op grond van de in de wet vereiste menselijke afstamming, maar door de kracht van zijn onvergankelijk leven.

Dat is nog eens interessant, vind je niet? Dat, wanneer de schrijver zoekt naar een manier om uit te leggen hoe God werkt op een nieuwe, frisse manier door bestaande structuren heen, het beeld dat hij gebruikt dat van Melchisedek is. Dus wat heeft dit hele verhaal over Melchisedek nu te maken met ons hier en nu, anno 2017? Wees niet verbaasd wanneer je mensen ontmoet met een religieuze achtergrond die in niets lijkt op de jouwe (en zonder jouw bagage!) en die toch duidelijk een echte relatie hebben met God. Dit is normaal, gezond, en… ja, ik ga het zeggen… bijbels.

Wees niet verrast of geschokt wanneer je mensen tegenkomt van buiten welk systeem of instituut of religie of opvatting of doctrine of wereldbeschouwing of cultuur die we hebben ontwikkeld dan ook maar, en die je iets goeds en diepzinnigs te bieden hebben. Zo gaat dat toch vaak, nietwaar?

Mijn vader werkt aan één stuk door

Laat je niet afleiden door slappe kritiek op de Bijbel van het daadwerkelijk lezen van de verhalen. Het zijn radicale, vooruitstrevende, open, buitengewone verhalen vol ruimte, over de God die groter en wijder is en verder reikt dan één volk. Ja, deze verhalen worden verteld vanuit het perspectief van echte mensen die op een bepaalde plek in een bepaalde tijd leefden, en die verhalen geven vaak het vroege bewustzijn weer van die tijden en plaatsen. Maar dat doen de verhalen die we nu vertellen ook.

Het is allemaal een doorlopend, samenhangend geheel. Het volgt een baan. En als je dat in je achterhoofd houdt, en jezelf eraan herinnert dat dit voor alles verhalen van mensen zijn, dan maakt je dat vrij om niet alleen oog te hebben voor onze gedeelde menselijkheid, maar dan kun je zelfs Gods aanwezigheid opmerken in botten en stof en geest en bloed.

Jezus zei dat zijn vader aan één stuk doorwerkt. Een geweldig uitgangspunt voor ons leven dat we leven. God werkt aan één stuk door. Dus als je iemand tegenkomt die je niet kent, met brood en wijn, en misschien met een zegen, dan kan dat de allerhoogste God zijn. Die je geeft wat je nodig hebt, die je zegent, en je herinnert aan wie je bent en waarom je hier bent.