'De politieke cultuur veranderen is een monsterklus'

Om die vraag te beantwoorden moet je eerst wat scherper definiëren wat het probleem is van de huidige politieke cultuur. Dat is nog niet zo simpel. Het bekendste voorbeeld van het falen van de cultuur is natuurlijk de kinderopvangtoeslagaffaire. Ouders die een fout hadden gemaakt bij een aanvraag voor de toeslag wegens kinderopvang, of daarvan werden verdacht, werden keihard aangepakt door de belastingdienst. Ambtenaren voerden harde, door de politiek opgestelde wetten genadeloos uit.

Vervolgens hadden parlementariërs de grootste moeite om boven tafel te krijgen wat er nou precies aan de hand was in die affaire. Ministeries (lees ambtenaren) deden hun uiterste best om voor de minister belastende informatie geheim te houden. Kamerleden konden hoog en laag springen, alles werd gedaan om ze tegen te werken.

Een derde element: de Tweede Kamer en het kabinet zaten de afgelopen jaren heel dicht op elkaar. Elke maandagmorgen overlegde de top van het kabinet met de leiders van de coalitiefracties. Ongezond in een bestel waarin het kabinet geacht wordt te regeren en de Tweede Kamer dat regeren te controleren.

Eerlijk gezegd lijken het me drie verschillende problemen. Probleem 1 en 2 vragen vooral om een andere houding van ambtenaren: wees genadig als iemand een fout maakt, wees royaal als het parlement om informatie vraagt. Probleem 3 vraagt vooral om meer politiek lef: wees niet bang om politieke meningsverschillen in de Tweede Kamer uit te vechten in plaats van in een besloten achterkamer.

Tjeenk Willink mag de oplossing bedenken. Wie weet heeft hij al een ei gelegd als u deze column leest. Het moet een tamelijk briljant plan worden, wil je alle drie bovengenoemde problemen in één keer oplossen.

De ChristenUnie besloot onlangs dat zij niet geloofwaardig kan bijdragen aan een andere politieke cultuur in een nieuw kabinet-Rutte. Dat is een vergaand standpunt. Natuurlijk zijn personen van groot belang bij een cultuurverandering. Dat Mark Rutte liegend begon aan de formatie gaf natuurlijk extreem weinig vertrouwen.

Maar er is – dunkt me – op allerlei gebieden en bij allerlei mensen een verandering nodig. Dat kost veel tijd en moeite en dat zal niet ineens lukken, met de start van een nieuw kabinet. Dat moet door veel mensen tegelijkertijd op veel plekken bevochten worden. Een monsterklus.