Deze moeder logeerde met haar peuter bij jager-verzamelaars om hun opvoedskills af te kijken
Opvoeden als de Maya’s en de Inuit: wat we van eeuwenoude culturen kunnen leren
Wat kunnen westerse ouders leren van de opvoedwijsheden van eeuwenoude inheemse culturen zoals de Inuit? De Amerikaanse wetenschapsjournalist Michealeen Doucleff logeerde met haar koppige peuterpuber Rosy bij drie totaal verschillende jagen-verzamelaarsgemeenschapen. In haar boek ‘Jagen, verzamelen, opvoeden’ deelt ze haar lessen met andere ouders.
Als Rosy twee jaar wordt, beginnen de driftbuien en is de harmonie ver te zoeken in huize Doucleff. “Of ik Rosy nu probeerde te helpen, of haar een opdracht gaf om iets te doen: alles mondde uit in slaan, schoppen, krabben en schreeuwen”, blikt Michealeen hoofdschuddend terug. “Hoe boos ik haar ook toesprak, het werd niet minder. Natuurlijk hield ik van haar. Maar op een ochtend constateerde ik tot mijn schrik dat ik ertegenop zag dat ze wakker zou worden. Ik genoot er niet meer van om tijd met dit kleine wezentje door te brengen.”
‘Omdat ze van me houdt’
In diezelfde tijd bezoekt Michealeen voor haar baan als wetenschapsjournalist een Maya-dorp in Mexico. Daar ziet ze dat ouders heel anders omgaan met driftige kinderen. Geen geschreeuw of gezeur en nauwelijks drama. “Ik interviewde Maria, een Maya-moeder, over een heel ander onderwerp dan opvoeding”, vertelt Michealeen. “Terwijl we in haar keukentje zaten, kwam haar 12-jarige dochter binnen. Ze liep langs ons heen en begon spontaan de afwas te doen. Mijn mond viel open: toen ik 12 was, zou ik dat nóóit uit mezelf hebben gedaan. ‘Waarom doet ze dit?’ vroeg ik aan Maria, terwijl ik mijn ogen niet van het meisje kon afhouden. Maria zei glimlachend: ‘Omdat ze van me houdt.’ Tijdens die reis viel het me steeds weer op: vrijwel alle kinderen hielpen hun ouders bij het huishouden – uit zichzelf en met plezier. In het vliegtuig terug naar huis dacht ik: wauw, er bestaat dus tóch een makkelijkere manier om het ouderschap aan te pakken. Ik wil weten wat Maria weet.”
Extreem oude opvoedwijsheden
Michealeen zegt haar baan op en pakt haar koffers. Samen met Rosy woont ze een tijdje bij een Maya-gezin in Mexico, logeert ze bij een Inuit-familie op Groenland en kampeert ze bij de Hadzabe in Tanzania. Drie totaal verschillende jager-verzamelaargemeenschappen, met eeuwenoude, niet-westerse culturen. “Ik besefte dat dit verhaal veel groter was dan alleen Maya-kinderen die spontaan de afwas doen”, legt ze uit. “Mensen in deze oudste culturen op aarde putten uit opvoedwijsheden die extreem ver teruggaan in de tijd – veel verder dan de westerse cultuur. Misschien was ik niet zozeer het probleem in mijn moeizame relatie met Rosy. Misschien had mijn cultuur me simpelweg niet geleerd hoe ik moest opvoeden.”
Opvoeden als de Maya’s: een kind dat zich misdraagt wil meer verantwoordelijkheid
“Hoe klein een kind ook is: de Maya’s zeggen nooit ‘nee’ tegen een kind dat wil helpen”, vertelt Michealeen. “Dreumesen en peuters zijn geboren assistenten. Ze willen dolgraag helpen. Het verschil tussen westerse ouders en Maya-ouders zit ‘m in de reactie: neem je hun hulp aan? Of zeg je dat ze moeten gaan spelen? Want wees eerlijk: zo nuttig is hun hulp niet. Alles gaat trager en soms maken ze zelfs dingen stuk.
Het viel me steeds weer op: vrijwel alle kinderen hielpen hun ouders bij het huishouden – uit zichzelf en met plezier
Met eigen ogen zag ik hoe Maria, bij wie ik logeerde, haar peuter Alexa liet helpen met tortilla’s bakken, de vloer vegen en de afwas doen. ‘Het maakt niet uit wat ik doe, Alexa wil het ook doen’, vertelde Maria me. ‘En heeft haar hulp zin?’ vroeg ik. Ze haalde haar schouders op: ‘Dat maakt niet uit. Ze wil helpen, dus laat ik haar helpen. Dat is hoe een kind iets leert.’”
Na een korte stilte vervolgt ze: “Wist je dat er vlak na de lancering van mijn boek een onderzoek uitkwam over hoe ouders reageren als een 1-jarige wil helpen? Stel, je bent net de was aan het vouwen en je dreumes komt langs en gooit je keurig gestapelde theedoeken in de lucht. Volgens het onderzoek reageert een westerse ouder over het algemeen afwijzend: ze worden boos, omdat het kind er een puinhoop van wil maken. Ze interpreteren het gedrag van de dreumes als anti-sociaal. Maar Maya-ouders zien hun kinderen als zeer pro-sociale wezens. Ze reageren enthousiast: hun kleintje wil leren vouwen! Met die uiteenlopende reacties bepaal je als ouders uiteindelijk ook de koers van je kind: als je altijd zegt dat ze moeten gaan spelen, willen ze tegen de tijd dat ze 8 jaar zijn niet meer helpen.”
Afgelopen zaterdag was ik ziek. Toen heeft Rosy uit zichzelf de hele keuken gedweild
Hoe moeilijk vond Michealeen het zelf om dit thuis toe te passen? Ze barst in lachen uit: “Het was moeilijk. Heel moeilijk. Helemaal als we ’s ochtends haast hadden om op tijd op school te komen, dacht ik niet: oké, help me maar met het ontbijt klaarmaken. Maar je hóéft het ook niet de hele tijd samen te doen. Uiteindelijk reserveerde ik de zaterdag voor huishoudelijke klusjes. Inmiddels zijn we vijf jaar verder – Rosy is nu 8 jaar – en koken we nog altijd elke zaterdag samen maaltijden en maken we schoon. Afgelopen zaterdag was ik ziek. Toen heeft Rosy uit zichzelf de hele keuken gedweild. Ik heb haar een dikke knuffel gegeven en haar bedankt. Meer was er niet nodig. Want dat is ook wat ik van de Maya’s heb geleerd: prijs je kind niet de hemel in, beloon ze ook niet met cadeautjes, maar toon simpelweg je dankbaarheid. Dat is genoeg.”
Lees ook over:
Opvoedcoach Steven Pont: zo stel je grenzen voor je kind
Opvoeden als de Inuit: leer je kind kalm blijven door zélf kalm te blijven
Als Michaeleen en Rosy bij een Inuit-familie logeren, valt ze in de volgende verbazing. Terwijl iedereen in de woonkamer zit, gooit Rosy een beker koffie om en veroorzaakt ze een grote vlek op een wit vloerkleed. Toch kijkt niemand in de woonkamer op of om. Alleen gastvrouw Sally komt in alle rust met een theedoek uit de keuken. Niemand schreeuwt naar Rosy. Ze krijgt zelfs geen standje. In de periode dat ze op Groenland verblijft, ziet Michealeen de Inuit nooit boos worden op kinderen. Sterker nog: ze ziet helemaal geen woede.
De kunst is niet je woede bedwingen, maar simpelweg niet boos worden, ontdekt Michealeen. “Uit Belgisch onderzoek blijkt dat Europeanen veel waarde hechten aan boosheid”, legt Michealeen uit. “Als westerse mensen denken we dat het een nuttige emotie is. In de Inuit-cultuur vinden ze dat er ook een heleboel andere, productievere emoties zijn. Want eerlijk is eerlijk: woede is vaak een oncontroleerbare emotie. Bovendien kun je kwaadheid van verre zien aankomen. Veel culturen benoemen die gradaties van woede zelfs. Als je bijtijds op een situatie reageert terwijl je nog maar een minizaadje van irritatie hebt, hoef je op een later moment niet eens met je woede te dealen – laat staan je boosheid op te kroppen. Ik heb overigens nooit tegen Rosy gezegd dat ze niet boos mocht zijn. ‘Je mag zoveel emoties hebben als je wil’, zeg ik weleens tegen haar. ‘Ren naar buiten, schreeuw, gooi je boosheid eruit. Maar je mag andere mensen geen pijn doen. Blijf respectvol en zoek andere manieren om je boosheid te uiten.’"
Vroeger werd ik elke dag boos op Rosy, na mijn ontmoeting met de Inuit nog zo’n twee keer per jaar
“In het Westen leggen we peutergedrag uit als het opzoeken van grenzen en zien we opvoeden als een strijd om de macht”, vertelt Michealeen. “Daarmee overschatten we de emotionele vaardigheden van kinderen. Inuit-ouders gaan er volledig vanuit dat een jong kind zijn emoties nog niet beheerst. Als een peuter een driftbui heeft, hebben ze daar geen oordeel over. En als een kind niet luistert, is de reden simpel: hij is nog te jong om het te begrijpen. In plaats daarvan behandelen ze hun kinderen met een onvoorstelbare zachtaardigheid en kalmte. Die kalmte werkt besmettelijk, want de Inuit-kinderen nemen die rust al snel van hun ouders over.” Als Michaeleen ook rustiger op de driftbuien van Rosy reageert, gebeurt het onvoorstelbare: zelfs haar licht ontvlambare peuterpuber kalmeert.
Kan Michaeleen zich qua kalmte inmiddels meten aan de Inuit? “Zeker niet”, lacht Michealeen. “Ik zie ze als mijn stip aan de horizon. Vroeger werd ik elke dag boos op Rosy – ik denk omdat ik zelf ook ben opgegroeid in een huis met veel geschreeuw. Het was de standaardmanier om met situaties om te gaan. Na mijn ontmoeting met de Inuit ben ik nog slechts zo’n twee keer per jaar boos. En dat is oké. Rosy moet ook in een samenleving met meer woede leren leven.”
Opvoeden als de Hadzabe: opvoeden doe je niet alleen
Hadzabe-ouders doen de opvoeding samen en letten op elkaars kinderen, merkt Michealeen al snel op als ze bij de Hadzabe-families kampeert. “Elke dag – van zonsopgang tot zonsondergang – zaten de moeders bij elkaar met de baby’s en de peuters. Ik wist eerst niet eens welke baby bij welke moeder hoorde, omdat ze zo op hun gemak waren bij elkaar! Maar toen we weer thuiskwamen, zaten we weer alleen met ons gezinnetje in ons appartement. Dat verschil raakte me. Vind je het gek dat we zo moe zijn als ouders? We moeten de opvoeding allemaal alleen uitvogelen. En daarmee verliezen we die broodnodige mentale steun.”
Haar ervaringen bij de Hadzabe is een van de redenen dat ze met haar gezin van hun appartement in de drukke stad San Francisco naar het platteland van Texas verhuisde. “Nu wonen we in een boerengemeenschap die veel meer lijkt op de culturen die ik met Rosy bezocht. Naast ons woont een familie met drie kinderen. We zien elkaar dagelijks, de kinderen zijn als neefjes en nichtjes voor Rosy. Aan de overkant van de straat woont een vrouw van 75. Ze heeft geen familie, maar is als een oma voor Rosy. Leer je buren kennen. Je zult altijd iemand vinden die gek is op kinderen om zich heen. En vergeet ook de oudere kinderen niet: niet alleen tieners, ook een negenjarige kan enorm veel betekenen als hij wat toezicht krijgt.”
Lees ook over:
Na acht kinderen deelt Annemarie haar opvoedingslessen in een boek
‘Ik was zo onvolwassen’
Heeft de inmiddels 8-jarige Rosy haar moeders boek met alle reisavonturen eigenlijk al gelezen? “Volgens mij nog niet”, reageert Michealeen. Dan, lachend: “Eigenlijk wil ik ook niet dat ze ‘m leest. Er staan zo veel dingen in waarvoor ik me schaam. Ik was zo onvolwassen. Maar ik wilde eerlijk zijn, omdat ik het belangrijk vind dat er meer openheid komt rondom ouderschap. Ja, ik was behoorlijk onvolwassen en naïef – als een klein kind in veel opzichten. Gelukkig hebben de reizen naar de jager-verzamelaarculturen me laten groeien, en Rosy met mij.”
Geschreven door
Arianne Ramaker
