Tegenstrijdigheden in de Bijbel? Jazeker, maar daar zit een interessant verhaal achter...

Opnieuw ontstak de HEER in toorn tegen Israël. Hij zette David tegen het volk op met de woorden: ‘Ga in Israël en Juda een volkstelling houden.
2 Samuel 24 vers 1

Satan keerde zich tegen Israël en zette David ertoe aan in Israël een volkstelling te houden.
1 Kronieken 21 vers 1

Welke van de twee is waar?

Zette God David aan tot een volkstelling
of
zette Satan David aan tot een volkstelling?

Het ene schriftgedeelte zegt het een en het andere schriftgedeelte zegt iets anders – iets compleet anders.

Wat doen we met een tegenstrijdigheid als deze?

Verschillende dingen.

Omdat je dan lekker kunt oorlogvoeren

Eerst even een stukje over waarom een volkstelling belangrijk is. Je laat een volkstelling uitvoeren, omdat je wilt weten hoeveel mensen je hebt – toch? En waarom zou je dat willen weten? Omdat dit je vertelt of je een groot leger kunt opbouwen… en dat vertelt je tegen wie je oorlog kunt voeren en tegen wie niet. Een volkstelling uitvoeren is een praktische manier om te achterhalen hoe groot jouw rijk kan worden.

Waarom is dat een groot probleem in deze fase in de Bijbel? Omdat deze mensen geroepen zijn om anders te zijn. Ze zijn een stam die anders is dan de andere stammen, een stam die leeft in een trouw verbond met hun God die blijft volhouden dat ze erop kunnen vertrouwen dat hun God hen beschermt en begeleidt. Het uitvoeren van een volkstelling is een gebrek aan vertrouwen.

De ene tekst is ouder dan de andere

Dan, ten tweede, dat deel over die tegenstrijdigheid.

Het relaas uit 2 Samuël werd geschreven ergens rond 600-500 v.Chr. (Goed onthouden dat we in deze periode terugtellen naar het jaar 0, en dat iedereen in paniek was omdat z’n ezel zou gaan crashen, omdat die niet juist geprogrammeerd was… Aaarrgh, oké, ik houd je voor de gek…)

Het verslag uit 1 Kronieken werd geschreven rond 400-250 v.Chr.

Dus dat gedeelte uit 2 Samuël was eerder geschreven. Honderden jaren eerder.

Het oudere relaas stelt dat God David aanzette om iets slechts te doen, en het latere verslag zegt dat Satan hem ertoe bracht.

Waarom is dit interessant?
Omdat in de oudste uiteenzetting God degene is die aanzet.

En waarom is dat interessant?
We hebben in deze serie al keer op keer gezien dat, hoe verder we teruggaan in het verhaal, hoe groter de kans is dat mensen allerlei woede en geweld aan hun goden toeschrijven. Want zo dachten de mensen over de goden. Ze geloofden dat de goden gemeen waren en wraakzuchtig, en dat je offers aan hen moest brengen en offergaven moest geven om hun woede te stillen om te zorgen dat ze aan jouw kant stonden.

En hoe verklaart dat deze twee tegenstrijdige verslagen?
In de loop der tijd ontwikkelden mensen zich verder in hun denken over God. Op dit punt in de geschiedenis kwam het idee op dat een goede God niet iemand zou aanzetten tot iets slechts. Er moet dus een andere kracht zijn geweest die David leidde en ophitste.

En op dat punt deed de Satan-verklaring zijn intrede?
Ja.

Maar hoe zit het dan met de tuin van Eden?
Er staat nergens in dat verhaal dat het Satan is, er staat dat het een sprekende slang is.

Maar mensen zeggen vaak dat het Satan was die hen verleidde in de tuin.
Dat wordt vaak gezegd.

Maar dat staat dus feitelijk niet zo in de Bijbel?
Inderdaad.

Dus wanneer komt het woord Satan voor het eerst voor in de Bijbel?
Hier in dit gedeelte, in 1 Kronieken 21.

Echt pas in 1 Kronieken?
Ja, en de Kronieken werden pas geschreven tijdens de ballingschap, dat is veel later in de geschiedenis van Israël.

Dus het idee van Satan verschijnt pas laat in de Bijbel?
Yep.

En wat betekent dat woord?
Er staat letterlijk ha satan in het Hebreeuws, dat betekent de aanklager.

Dus het is helemaal geen echte naam, meer een titel?
Precies.

Het idee van Satan kwam dus pas op tijdens de ballingschap, toen de Hebreeërs geconfronteerd werden met uitzonderlijk kwaad en met onderdrukking, en zich bevonden in een vreemd land, kilometers ver van huis, te midden van grote vervreemding en van lijden?
Ja.

Dus er is geen tegenstrijdigheid tussen de twee tekstgedeelten, het is eerder een ontwikkeling.
Ja, dat is een goede omschrijving. Vanuit het eerdere tekstgedeelte naar de latere tekst zie je een toenemende verfijning in hoe mensen gingen denken over God en het kwaad. Ze leerden denken dat deze God een nieuw soort God is. Anders dan de andere goden. Een God die geen kwaad doet of mensen uitlokt tot verkeerde daden. Hun taal geeft dat weer.

En zijn er nog andere plaatsen in de Bijbel waar het gaat over het groeiend menselijk bewustzijn, volwassenwording en over leren? 
Ja hoor. In feite in de hele verzameling boeken. Dat is waar het om gaat.

Heb je nog een voorbeeld?
Ja hoor, tuurlijk. Kijk maar eens bij de rest van mijn blogs. 

Dit blog was eerder te lezen op 9 november 2016